Эдгар Керет | НАЙРУУЛАГЧИЙН ХУВИЛБАР

 

(богино өгүүллэг)

Мачек Смолански бол кино найруулагч, бизнес эрхлэгч, гүн ухаантан. Тэр юу юунаас илүүтэйгээр төгс байдлыг эрхэмлэдэг хүн. Тиймээс хүний бүхий л амьдралыг секунд алгасалгүй өгүүлэх, гурван камераар зургийг нь авах “Амьдрал” нэртэй кино хийх болсноо зарлахад нь хэн ч гайхсангүй. Кино нь Матеуш Кротокзовски нэртэй, зожиг зантай гол дүр эхээс төрж байгаагаар эхлээд 73 жил үргэлжилнэ. Киноны сүүлийн үзэгдэлд түрүү булчирхайн хорт хавдар нь эцсийн шатандаа орсон Матеуш подвалдоо өөрийгөө дүүжлэхэд кино зураг авах багийнхан тэр чигээрээ уйлалджээ. Дууны найруулагч “чишш” хэмээн чимээгүй байхыг анхааруулаад ч хүмүүсийн енгэнүүлэхийг болиулж чадаагүй аж.

Зураг авалтын дараах ажил 114 жил үргэлжлэв. Мачек зураг авалтын дараах ажил эхлээд удаагүй байхад, нас дээр гарсны улмаас байгалийн жамаар таалал төгсжээ. Киноны дууны найруулга дахиад 96 жил үргэлжиллээ. Гэсэн ч энэ олон жилийг зарцуулсан кино үзвэрт гарах үед арай л яарч, хайнга хандсан гэсэн гомдол нийгмийн сүлжээнд хэдэнтээ гарав.

Киноны нээлтэд нэр хүндтэй бүх кино шүүмжлэгчийг урьж, үзэгчдэд цөөн хэдэн тасалбар худалдсан нь цааш дэндүү өндөр үнээр дамлагджээ. Кино найруулагчийн амласан ёсоор 73 жил үргэлжилж байв. Төгсгөлд нь киног бүтээлцсэн хүмүүсийн нэр дэлгэц дээр урсаж, театрын гэрэл асахад, үзэгчдээс ердөө нэг л хүн амьд үлдсэн байлаа. Талийгчдын ихэнхийн цогцос хэдийн өмхийрчээ. Энэ илжирсэн олон цогцос дунд ганцаар амьд үлдсэн үзэгч нь үс нь халцарч байгаа шалдан эр аж. Шалдан эр жаахан хүүхэд шиг л уйлж байв. Уйлж дуусаад нулимсаа арчин, суудлаасаа босож эгнээн дундуур хаалга руу зүглэлээ.

Хижээл насны энэ эр, киног үзэхээр суудлаа эзлэх үедээ жирэмсэн гэдгээ ч мэдээгүй алдартай кино шүүмжлэгч эмэгтэйн хүү юм гэнэ. Тэр кино гарч эхлээд найман сар өнгөрч байхад харанхуй театрт эхээс төрж, түүнээс хойш дэлгэц рүү тасралтгүй ширтжээ. Театрын хаалгыг нээн, гадаа гудамжинд хөл тавихад нарны гэрэлд нүд нь аймшигтай гялбав. Гадна түүнээс ярилцлага авахаар хүлээж байсан сурвалжлагчид түүн рүү микрофоноо сунган киноны сэтгэгдлийг нь асуухад, хижээл эр наранд дасаж ядан гялбасаар, “Юун кино?” хэмээн хариу асуулаа. Учир нь тэр үүнийг амьдрал л юм байх гэж бодсон байв.

 

 

Бернхард Шлинк | ШАТАХУУН ТҮГЭЭГҮҮРИЙН БҮСГҮЙ

(өгүүллэг) 

 

I

 

Тэр энэ зүүдийг үнэхээр зүүдэлсэн үү эсвэл эхнээс нь дуустал төсөөлсөн үү, сайн мэдэхгүй байлаа. Энэ зүүдийг ямар зураг, ямар өгүүллэг, ямар киноноос ургуулснаа ч мэдэхгүй. Арван тав, зургаан настайдаа анх зүүдэлсэн байх, түүнэээс хойш байнга давтан зүүдэлсэн. Бага залуудаа суургуульд хичээл дээр эсвэл аав ээжтэйгээ өнгөрүүлсэн амралтын өдөр уйдахаар, бүр сүүлд бол ажлын хурал цуглаанд суугаад, галт тэргээр яваад ядрах үедээ баримт бичгээ нэг тийш нь тавиад арагш налан нүдээ аниад тэр зүүдээ төсөөлөн боддог байлаа.

Зүүдээ ганц хоёр найздаа болон эхнэрээсээ салснаасаа хойш олон жилийн дараа холын танихгүй хотод таараад, өдрийг хамтдаа гадуур зугаалж, дэмий юм ярьж өнгөрүүлсэн нэг эмэгтэйд л ярьсан. Зүүдээ хүнд мэдэгдүүлэхгүй гэсэндээ биш л дээ. Угаасаа яриад байх шаардлага байгаагүй. Гэхдээ энэ зүүд яагаад давтагдаад байгаагийн учрыг олохгүй байлаа; өөртэй нь холбоотой ямар нэг зүйл өгүүлж буйг мэдэх ч яг юу гэдгийг нь ойлгохгүйгээс гадна энэ зүүдийг өөр хүн ч зүүдэлж болно гэхээр урам хугарна.

_____________

 

II

 

Зүүдэндээ тэр хязгааргүй уудам, эзгүй тал газраар машинтай явж байна. Зам тэгш, хааяа нэг нуга жалгад эсвэл овооны ардуур далд орно, гэхдээ зам алс холын уулс хүртэл үргэлжлэх нь тодорхой харагдана. Нар яг дээрээс шарна, халуун агаар цардмал зам дээр давалгаална.

Сөрөг урсгалаар удтал машин гарч ирэхгүй, түүний явж буй урсгалаар ч өөр машин явахгүй. Замын тэмдэгтэй газрын зургаас харахад дараагийн суурин газар хүртэл жаран миль үлдсэн, уул тал, баруун зүүн зүгт түүний хараа хүрэх газар ямар ч байшин барилга алга. Гэхдээ удалгүй замын баруунтаа нэг шатахуун түгээгүүр гарч ирнэ. Их элстэй том хэмжээний газрын дунд хоёр шахуурга, шахуургын ард том дээвэртэй, үүдний тавцантай хоёр давхар байшин. Тэр машинаа тоормослон, шатахуун түгээгүүр лүү эргэн шахуургын өмнө зогсоно. Машины ард боссон тоос сарнина.

Тэр хүлээнэ. Яг буугаад байшингийн хаалгыг тогшъё гэж бодтол хаалга нээгдээд нэг бүсгүй гарч ирнэ. Анх зүүдээ төсөөлөн бодох үед бүсгүй залуу охин байсан. Он жил өнгөрөөд түүнийг гуч, дөч хүрэх үед охин залуу бүсгүй болсон. Харин тэр цааш дөч, тавь хүрсэн ч бүсгүй залуухнаараа үлдсэн. Бүсгүй ихэнхдээ жийнсэн өмд, дөрвөлжин хээтэй даавуун цамц, хааяа шагай хүрсэн хөх өнгийн эсвэл өнгө алдсан цэцгэн хээтэй дэрвэгэр даашинз өмссөн байна. Нуруугаар дунд зэрэг, шөрмөслөг, нүүр, гар нь дүүрэн сэвхтэй, хүрэн үстэй, хөх саарал нүдтэй, зузаавтар уруултай. Шийдэмгий байртай алхалсаар ирнэ, солгой гараараа шахуургаа шийдэмгий янзтай барин, баруун гараараа шахуургын тагаа аваад, машины танкыг дүүргэнэ.

Дараа нь зүүд нь гэнэт өөр үе рүү шилжинэ. Тэр, бүсгүй түүнтэй хэрхэн мэндэлснийг, тэд хэрхэн бие биеэ ширтсэнийг, бүсгүй түүнд кофе эсвэл шар айраг уухыг санал болгосон эсэхийг, тэнд үлдэх үгүйг асуусан эсэхийг, бүсгүйтэй яаж унтлагын өрөөнд нь орсноо хэзээ ч зүүдэндээ хараагүй. Бүсгүйтэй энгэр зөрүүлснийхээ дараа даавуу нь үнгэгдсэн орон дээр хамт хэвтэж байгаагаа л харна. Хана, шал, шүүгээ, шургуулга, төмөр ор нь бүгд нэг жигд ногоон туяатай цайвар цэнхэр өнгөтэй, нар жалюзан хөшгийн модон сараалж завсраар хана, шал, тавилга, орны даавуу, тэр хоёрын бие дээр урт нарийн зураас үүсгэн тусаж байна. Энэ угтаа зураг, хөдөлгөөн, үг яриатай үзэгдэл биш, харин ердөө өнгө, гэрэл, сүүдэр, орны даавуу, биеийн хэлбэр. Зүүд тасарсан газраасаа үдэш орой болсноор үргэлжилнэ.

Тэр машинаа байшингийн хажууд, бүсгүйн намхан чиргүүлтэй ачааны машины хажууд тавьжээ. Байшингийн ард гурвалжин дээвэртэй үүдний тавцан, улаан лооль, амтат гуа тарьсан ногооны талбай, бүсгүйн элснээс хамгаалах гэж бариад дотор нь гүзээлзгэнэ, үхрийн нүд суулгасан шилэн хүлэмж байна. Шилэн хүлэмжийн цаана бөөн бут, хэдэн арван эсвэл хэдэн зуун жилийн турш өвлийн цагт ус нь эргээ хальсаар ирсэн, чулуулаг ёроол нь гурав, дөрвөн метр элэгдсэн горхины хуурай мөр болон цөл үргэлжилнэ. Бүсгүй их гүнээс ус шахдаг худгаа түүнд харуулангаа энэ бүгдийг ярьсан хэрэг. Тэр одоо үүдний тавцан дээр суугаад, харуй бүрий болж байгааг харна. Бүсгүй гал тогоонд ажилтай байгаа бололтой чимээ сонстоно. Машин ирвэл тэр суусан газраасаа босож, байшин дундуур өнгөрөн, шатахууны шахуургыг ажиллуулна. Бүсгүй гал тогооны гэрлийг асаавал, нээлттэй хаалгаар тавцангийн шалан дээр гэрэл тусвал тэр мөн босож, байшингийн хонгил дахь унтраалгыг дарж хоёр шахуургын дунд асаж тэр хавийг гэрэлтүүлэх чийдэнг асаана. Тэр чийдэн бүхэл шөнөжин асаалттай байх эсэхийг, унтлагын өрөөнд гэрэл тусах үгүйг өөрөөсөө асууна, өнөө шөнө, маргааш шөнө, бусад бүх шөнийн турш.

_____________

 

III

 

Бид зүүдэндээ ихэнхдээ амьдарч буй амьдралынхаа яг эсрэг зүйлийг хардаг. Адал явдалтай амьдралтай хүн гэртээ харьж байгаагаа, гэрээсээ гардаггүй хүн аян замд гарч, хол улсад очиж, адал явдалд хөтлөгдөж байгаагаа зүүдэлдэг.

Энэ зүүдийг зүүдлэгч бээр амар тайван амьдралтай хүн. Гэхдээ нэг хэвийн, уйтгартай биш. Англи, франц хэлтэй, дотоод гадаадад нэлээд амжилт олсон, хэдий хүмүүсийн эсэргүүцэлтэй тулгардаг ч үзэл бодолдоо үнэнч, бэрхшээл саадыг даван туулах чадвартай, одоо нас тавь гарсан ч урам зориг дүүрэн, амжилттай, цаг үетэйгээ хөл нийлүүлсэн нэгэн. Ажил дээрээ, гэртээ, амралтад ер хаана ч байсан бага зэрэг түгшсэн байдалтай. Хийх ёстойгоо яарч, хурдан дуусгах гэж хийдэгтээ тэр биш. Ажилдаа анхаарлаа төвлөрүүлээд эсвэл бодол санаан дахь шийдэл нь бодит амьдрал дахь шийдэлтэй хэзээ ч давхцахгүй байгааг хараад сандарсандаа хэн нэгэн хүний ярихыг сонсож, өөрөө хариулж эсвэл ажлаа хийж байхад нь тайван амгалан дүр төрхийнх нь цаана түгшүүр оволздог. Ийнхүү түгшиж байгаа нь заримдаа ядаргаатай, заримдаа хүч чадал, урам өгсөн зүйл мэт санагдана.

Ерөнхий төрх нь дур татам. Хүнтэй, эд зүйлтэй харьцаж байхдаа алмай, бодлогошронгуй болдог нь үнэндээ өхөөрдөм харагддаг. Ийнхүү алмай, бодлогошронгуй байх нь зүйд нийцэхгүй гэдгийг мэдэх учир байнга уучлал хүснэ. Энэ ч царайд нь зохидог байлаа, уруул, нүднийх нь эргэн тойронд эмзэг, гунигтай төрх тодрон, уучлал гуйх нь алдаагаа засахаа амлахаас илүүтэй бүтэлгүй зан гаргаснаа хүлээн зөвшөөрч буй утгатай тул инээмсэглэл нь ичимхий, өөрийгөө шоолсон шинжтэй болдог. Эхнэр нь түүний энэ дур булаам төрх нь хуурамч үгүйг, алмай бодлогошронгуй байдлаараа сээтэн хаяж буй эсэхийг, инээмсэглэл нь чин сэтгэлийнх эсэхийг, ичингүйрсэн, гунигтай төрхийг нь хараад бусад хүмүүс түүнийг тайтгаруулахыг хүсдэг үгүйг мэдэх эсэхээ өөрөөсөө үе үе асуудаг ч үүндээ хариулт олохгүй. Яг үнэндээ тэр энэ дур булаам төрхөө анзаарахгүй мэт загнах зуур эмч, цагдаа, нарийн бичгийн дарга, худалдагч, хүүхэд, нохой түүн рүү өхөөрдөн хардаг байв.

Гэвч дур булаам төрх нь одоо эхнэрт нь нөлөөлөхөө больсон. Эхнэр нь удаан хугацаанд хэрэглэсэн зүйл хэрхэн элэгддэг билээ, түүний дур булаам төрх ч яг тэгж элэгдсэн гэж бодсон хэрэг. Үнэндээ нэг л өдөр түүний дур булаам төрхөөс залхсанаа ойлгосон юм. Залхсан. Нөхөртэйгээ Ромд амарч явлаа, хамтдаа Навона талбайд суугаад, нөхөр нь эрх нохойны толгойг маажингаа эхнэрээ мөн илэх зуур нүүрэндээ нөгөө л энхрий, ичимхий инээмсэглэлээ тодруулсан байв. Нөхрийнх нь дур булаам байдал ердөө өөрийгөө хамгаалах, зайгаа барих арга нь юм санж.

Нөхөртөө энэ тухай гомдоллосон ч тэр ойлгохгүй. Тэдний гэрлэлт дүрэм, дадал хэвшлээр дүүрэн, угаасаа амжилт олсных нь гол нууц энэ. Сайн гэр бүл бүр дүрэм журам, дадал хэвшлээр хязгаарлагдсан байдаггүй гэж үү?

Эхнэр нь эмч. Гурван хүүхдээ бага байхад тасралтгүй ажилласан, хүүхдүүдээ том болмогц эрдэм шинжилгээний ажилдаа илүү анхаарч профессор болсон. Ажлаас болж эхнэр нөхрийн хооронд ямар нэг асуудал үүсэж байгаагүй, хэдий цаг зав муутай ч өдрийн бүх цагаа хүүхдүүддээ зориулах цаг, бие биедээ зориулах цаг, өөртөө зориулах цаг гэж нарийн хуваарилсан байв. Жил бүр хүүхдүүдээ хэзээд итгэж найддаг асрагчдаа даатгаад арван дөрөв хоногийн амралтад хамтдаа явдаг. Ийнхүү хийх бүх үйлдлээ төлөвлөхөөр бүх зүйл нарийн тодорхой болно; байнга дүрэмд баригдахаар гэнэтийн гэх зүйл бараг тохиолдохгүй. Тэд үүнийг ойлгон, гэнэтийн зүйл бие биедээ илүү биш харин ч бага цаг хугацаа зарцуулсан үед гарч ирдэг юм байна гэж найзууддаа хэлдэг байлаа. Тэд амьдралаа дүрэм журам, дадал хэвшил дунд бүхэлдээ утга учиртай, санаанд нийцэхүйц байдлаар зохицуулжээ.

Эдгээрээс зөвхөн энгэр зөрүүлдэг дадал хэвшил нь л одоо үгүй болсон. Хэзээнээс, яагаад энгэр зөрүүлэхээ больсноо тэд мэдэхгүй. Тэр сэрээд, орон дотор эхнэрийнхээ хөөсөн царайг харж, хөлсний нялуун үнэрийг үнэрлэж, дуутай амьсгалж байгаа нь сонсоод дур гутсан өглөөг санаж байна. Тэгэхэд мань эр их айдаст автсан сан. Урьд нь эхнэрийнхээ хөөсөн царайг өхөөрдөм, хөлсний үнэрийг нь сэтгэл хөдөлгөм, амьсгалах чимээг нь хөгжилтэй гэж боддог байсан атал одоо энэ бүхэн яагаад ийм дур гутмаар санагдах болов? Заримдаа эхнэрийнхээ энэ амьсгалах чимээг тэвчихийн тулд cantus firmus[1] гэж төсөөлдөг байлаа. Тэд тэр өглөө биш, түүнээс хэд хоногийн дараа энгэр зөрүүлэхээ больсон юм. Уг нь аль нэг нь эхний алхмыг хийсэн бол нөгөө нь дуртайяа зөвшөөрч, хариу өгөх байсан ч хэн хэн нь тэр эхний алхмыг хийсэнгүй. Тэр хоёрт тун бага дур тачаал үлдсэн байлаа, хоёр дахь алхмыг хийхэд хүрэхүйц, гэхдээ эхний алхмыг хийхэд хангалтгүй.

Гэлээ ч тэр хоёр нэг оронд унтсан хэвээр байв. Эхнэр нь өөрийн ажлын өрөөнд, нөхөр нь одоо хүнгүй болсон хүүхдийн өрөөний нэгэнд унтаж болох л байлаа. Гэхдээ хамтдаа хувцсаа тайлж, унтаж, сэрж, босож сурсан болохоор гэнэтийн ийм өөрчлөлт хийхэд аль аль нь бэлэн биш байв. Эхнэр нь нөхрөөсөө илүү ширүүн, болгоомжтой, давшингуй ч, нөхрөөсөө дутахгүй бүрэг ичимхий зантай. Үлдсэн дадал хэвшлээ, дундын амьдралаа хадгалж үлдэхийг л хүсдэг.

Нэг л өдөр бүгд дууссан байлаа. Нэг л өдөр тэд хуримын мөнгөн ой, зочдын жагсаалт, зочдын байрлах газар, хоолны газар идэх хоол, усан онгоцоор аялах аяллаа төлөвлөж байв. Бие бие рүүгээ хараад, энэ хийж буй нь буруу гэдгийг ойлголоо. Тэдэнд тэмдэглээд байх юм юу ч үлдээгүй аж. Хуримаа хийсний арван таван жил, магадгүй хорин жилийн ойг ч тэмдэглэж бололгүй яах вэ. Гэхдээ тэдний хайр дурлал хэзээ ч юм хийсээд алга болсон байхад, цаашид хамт амьдрах нь буруу биш ч, үүнийг тэмдэглэх нь буруу байв.

_____________

 

IV

 

Хүмүүс хоёр дахь удаагаа бие биедээ дурлаж болох уу? Хоёр дахиа дурлахад нөгөө хүнээ арай дэндүү ойроос таньж байхгүй гэж үү? Хүнд дурлахын тулд нөгөө хүнээ сайн танихгүй байх, нөгөө хүнд нь хүсэл тачаалаа нялзаах ямар ч тэмдэггүй цулгай талбар байх учиртай биш гэж үү? Эсвэл хүсэл тачаал, шаардлага гарвал, заавал тэмдэггүй цулгай талбарт биш, харин ч газрын зураг шиг аль хэдийн өнгө сүлбэсэн талбарт ч тусаж чадахаар хүчтэй юм болов уу? Эсвэл хүсэл тачаалгүй хайр гэж байдаг юм уу?

Хижээл эр өөрөөсөө эдгээр асуултыг асууж байв. Гэхдээ гайхахаасаа илүүтэй зугаацаж байлаа. Дараа дараагийн өдрүүдэд түүнд тохиолдсон зүйл хүсэл тачаал байна уу, туршилт байна уу, хамаагүй, сайхан байсан, тэр үүнээс таашаал авсан. Хавар цаг. Эхнэрээ хааяа хүрээлэнгээс авна, өөдөөс нь ирж байгааг нь харах дуртайдаа шууд үүдэн дээр биш, харин тавин метрийн зайд гудамжны буланд хүлээнэ. Эхнэр нь том том алхсаар ирнэ, нөхрийнхөө нь өөдөөс нь тас ширтэн ирж явааг нь харж байдгаас залхсандаа яарна, үсээ солгой гараараа чихнийхаа араар болгоод, айсан байртай хачин инээмсэглэнэ. Хижээл эр, эхнэр нь нэгэн цагт дурлаж явсан охины ичимхий занг гаргаж буйг одоо л анзаарч байв. Зогсох, явах байр байдал нь ч өөрчлөгдөөгүй, хуучных шигээ алхах бүрд нь ноосон цамцны цаана хөх нь хөдөлнө. Олон жилийх турш үүнийг яагаад анзаараагүйгээ өөрөөсөө асуув. Ямар их юм алдаж вэ! Нүднийх нь өмнөх хөшиг татагдсан нь ямар сайн хэрэг вэ? Бас тэр одоо хэр хөөрхнөөрөө байгаа нь. Түүний эхнэр гэдэг нь.

Гэхдээ л тэд энгэр зөрүүлэхгүй байлаа. Юун түрүүнд биес нь хоорондоо харь хөндий болжээ. Бие биедээ шинээр дасаж байхдаа ч, сэрсэн ч, гадуур зугаалсан ч, ресторанд өөд өөдөөсөө хараад, кинотеатрт зэрэгцээд суусан ч харилцаа нь хоёр биедээ халамжлан хүрэхээс хэтрэхгүй. Хижээл эр одоо энгэр зөрүүлэх цаг болсон, угаасаа энгэр зөрүүлээд таашаал авна гэж бодож байв. Дараа нь үнэхээр цаг нь болсон үгүйг, үнэхээр таашаал авах үгүйг, үнэхээр хоёул энгэр зөрүүлэхийг хүсэж байгаа эсэхийг өөрөөсөө асуулаа. Эсвэл одоо бүтэшгүй болсон уу? Гэр бүлийн амьдрал нь доройтох үед өөр хүүхэнтэй, нэг удаа нэг орчуулагчтай, өөр нэг удаа ажлын газрын хүүхэнтэйгээ, хоёул согтоод унтсан, маргааш нь харь хөндий санагдаж, ичих сэтгэл төрсөн. Үүнээс гадна хааяа нэг ажлаар хаана нэгэнтээ явж байхдаа зочид буудалд дуртай дургүй гар хангалга хийсэн. Тэр хайрлаж дурлах, хүсэж тэмүүлэх, энгэр зөрүүлэх хэвийн харилцааг мартсан гэж үү? Бэлгийн чадавхгүй болсон уу? Бэлгийн чадавхтайгаа нотлох гэж гар хангалга хийх гэсэн ч болсонгүй.

Эсвэл эхнэртэйгээ цуг өөрсдөдөө багахан цаг хугацаа зарцуулах хэрэгтэй юм болов уу? Яарах шалтгаан байхгүй, нэг сар, долоо хоног эсвэл нэг өдрийн дараа энгэр зөрүүлж болох шиг магадгүй нэг жилийн дараа ч цаг нь ирж болно гэж өөртөө хэлж байлаа. Гэхдээ үнэндээ өөр зүйл мэдэрч байв. Энгэр зөрүүлэх асуудлаа шийдмээр байсан ч үүнийг санаандаа шийдэх, бодит амьдрал дээр шийдэх хоёрын хооронд зөрүү байсан тул тэвчээр алдарна. Нас ахих тусам улам тэвчээргүй болж байв. Энэ шийдэж чадахгүй байгаа зүйл нь үнэндээ хялбар шийдчихээр юм гэдгийг бодох тэвчээрийг нь барж байв. Энэ зүйл ирэх долоо хоног, ирэх зун, шинэ машин авах, хүүхдүүд Улаан өндөгний баяраар зочилж ирэх, шийдэж чадахгүй байх, санаа зовох бүгдтэй хамаатай. Америк руу аялахтай ч бас.

Энэ эхнэрийнх нь санаа байв. Хоёр дахь бал сар. Энэ хоёр дахь гэрлэлт биш гэж үү? Залуудаа Канад, Квебек, Ванкувер, цаашлаад Сиэтл хүртэл галт тэргээр яваад, дараа нь машинаар далайн эрэг даган Лос Анжелес, Сан Диего руу уруудахыг мөрөөддөг сөн. Эхлээд ийнхүү аялах зардал өндөртэй санагдсан, дараа нь хэдэн долоо хоног үргэлжлэх амралтын хугацаа арай урт санагдсан, галт тэрэг, машинаар явах үед хүүхдүүд уйдна гэж бодсон. Харин одоо хоёулахнаа аян замд гарч болно, сар, сар хагасын хугацаагаар аялж болно, мөнгөний хувьд ортой вагон, люкс автомашинаар явахад болохгүй юмгүй. Хуучин мөрөөдлөө биелүүлэх цаг ирээгүй гэж үү?

_____________

 

V

 

Тэд тавдугаар сард замд гарав. Квебект хавар болж байлаа. Бороо хааяа ороод, үүл хурдан сарниад, байшингийн нойтон дээвэр наранд гялтагнана. Галт тэрэг Онтарио Хиллийн газар тэнгэр нийлэх ногоон талбайгаар, ногоон хөх алагласан газраар өнгөрч байв. Нэг шөнө хадат уулын цасан шамарганд галт тэрэг цас хунгарт шигдээд, цас цэвэрлэх машин иртэл хүлээлээ.

Тэр шөнө тэд энгэр зөрүүллээ. Галт тэрэгний ганхах хөдөлгөөн, халуун өдөр бүлээн усанд орохын нөлөө шиг, хоёр биеийг нь бэлэн болгожээ. Замын голд зогсох үед халаагуурын дулаан буугаад, вагоны эргэн тойронд цасан шуурга дуулдаад, шал цонхоор өрөөнд хүйт орж байв. Тэр хоёр орондоо ороод дулаацатлаа инээлдэв, чичрэв, тэврэлдэв, хөдлөлгүй хэвтэв. Эхнэр нь шөнө дунд түүнийг сэрээлээ; тэд тайван амьсгалж байгаа мэт энгэр зөрүүллээ. Өглөө нь цас цэвэрлэх машиныг угтах зүтгүүрийн дохиогоор сэрэв. Цонхоор цас, тэнгэр, цэнхэр, цагаан өнгө рүү харлаа. Аз жаргалтай байв.

Сиэтлд хэд хонов. Байрлах үнэд нь өглөөний цай багтсан байр нь Квин Анн Хиллийн хот руу, тэнгисийн булан руу харсан өгсүүр дээр байна. Цонхоор нь олон давхар барилга дундаас, өдөр нь өнгө өнгө алаглан, орой нь тод гэрлээ асаан жагсах машинтай замын хөдөлгөөн хөврөх олон урсгалтай зам харагдана. Замын хөдөлгөөн хааяа нэг түргэснэ. Нэг тал нь дээшээ, нөгөө тал нь доошоо урсаж байгаа гол шиг. Хааяа цагдаагийн машин, түргэний тэрэг болон бусад машины дохио өрөөнд нь сонстоно, нойр хулжсан эхний шөнө дээрх гэрэл нь улаан, цэнхэр өнгөөр анивчих машин өмнөх машинуудаа замаас гарган хэрхэн урагшилж байгааг харах гэж дахин дахин босов. Хааяа усан онгоц зогсоолоос гарах эсвэл зогсоол руу орох үед дуугарах дохио өрөөнд нь сонсогдоно. Энэ чимээ, салхинд дэрвэсэн өнгө өнгийн дарвуултай том жижиг завь, янз бүрийн чингэлэг ачсан ачааны усан онгоцноос гарна. Гадаа байнга хүчтэй салхилж байлаа.

Нойр нь хулжмагц, эхнэрийнхээ хэрхэн унтаж байгаа харахаар шийдэв. Эхнэрийнхээ нүүрний үрчлээ, эрүү, чих, нүдний доор унжсан арьсыг харлаа. Хөөсөн нүүр, нялуун үнэр, дуутай амьсгаа нь түүнд муухай санагдахгүй байв. Галт тэргэн дэх сүүлчийн шөнө эхнэрээ хуучных шигээ эсгэрэн сэрээгээд, нүүрийг нь баяр хөөртэйгээр хоёр гаран завсраа барьж, алгандаа мэдрээд энгэр зөрүүлснийхээ дараа хөнжил доорх хайр, хөлсний үнэрийг баяртайгаар үнэрлэсэн. Эхнэрээ дахин ийнхүү сэрээж, үүнээс таашаал авч байгаа нь, эхнэр нь ч бүгдийг магтаагүй байгааг нь хичнээн сайхан! Ертөнц дахин гэрэлтээд!

Тэдний хайр, хоёр биедээ зориулах сэтгэлээс нь илүү ихийг багтаасан ертөнц бий болгосныг ухаарав. Бие биедээ зориулах сэтгэл нь үгүй боллоо ч тэр ертөнц оршин байсаар. Өнгө нь хар цагаан болсон ч тэр өнгө алдсан ертөнц тэднийх хэвээр. Тэд тэр ертөнцөнд, тэр ертөнцийн ачаар амьдарсан. Одоо харин тэр ертөнц дахин гэрэлтлээ.

Тэд төлөвлөгөө боловсруулж байв. Энэ эхнэрийнх нь санаа. Гэртээ ямар нэг өөрчлөлт хийвэл ямар вэ? Одоо хүүхдүүд нь бараг ирэхээ больсон, харин нэг л өдөр айлчилж ирэх ач нарт нь гурван өрөөний оронд ганц өрөө хангалттай биш гэж үү? Нөхөр нь ном унших, олон жилийн өмнө төлөвлөөд, холбогдох баримт сэлт цуглуулсан номоо бичих тусдаа өрөөтэй болмоор байгаагүй гэж үү? Сүрхий мундаг тамирчин болох нь юу юм, гэхдээ хоёул талбайн теннис заалгавал ямар вэ? Нөхрийнх нь нэгэнтээ ярьж байсан зургаан сар Бруксельд ажиллах санал юу болсон бэ, одоо хүчинтэй хэвээр үү? Ажлаасаа зөвшөөрөл аваад зургаан сар Бруксельд амьдарвал ямар вэ? Нөхөр нь эхнэрийнхээ санаанд ийм олон сэтгэл хөдлөм санаа орж ирж байгаад баяртай байв. Тэр ч бас саналаа хэлж байлаа. Гэхдээ тэд үнэндээ амьдралд нь ямар нэг юм өөрчлөгдөөсэй гэж хүсэхгүй байсан ч үүнийгээ хэлж зүрхлэхгүй байв.

Тэд үл мэдэх зүйлээс айдгаа хэлэхээс эмээв. Тэр айдас ямар учиртай, яагаад нас ахих тусам улам бүр нэмэгдээд байгааг мэдэхгүй. Үл мэдэх зүйлийн дарамт, өөрчлөлт хийх тусам улам бүр нэмэгддэг гэж бодсон учир ийнхүү айж байв. Гэхдээ яг юунаас айх гэж? Өөрчлөлт цаг хугацаа шаардахаас, цаг хугацаа улам бүр түргэсэн урсан өнгөрөхөөс, тэд яах ч аргагүй болохоос уу? Цаг хугацаа яагаад улам бүр түргэсэн урсдаг юм бэ? Одоо амьдрал нь сүүлийн хагастаа орсон тул эхний хагасаасаа илүү хурдтай өнгөрч байгаа шиг, хүний амьдрах өдөр хоногийн тоо цөөрөөд, нас ахих тусам цаг хугацаа илүү хурдан урсаж өнгөрдөг үү? Эсвэл энэ зорилготой холбоотой юу? Хүн эцэст нь амжилт гаргаж, бусдын хүндэтгэлийг хүлээж, хөрөнгө мөнгөтэй болно гэж тэсвэр алдан боддог тул залуу насанд цаг хугацаа илүү удаан санагдаад, нас ахихаар хүлээх зүйл бараг үлдээгүй тул цаг хугацаа хурдан өнгөрдөг үү? Эсвэл нэг замаар хэр олон удаа өнгөрнө төдий чимээ хурдан өнгөрдөг шиг, хүн өдөржин юу хийхээ мэддэг болохоор нас дээр гарсан үед өдөр хоног хурдан өнгөрдөг үү? Тийм бол тэд үнэндээ өөрчлөлт хийхийг хүссэн байж таарна. Эсвэл тэдэнд одоо өөрчлөлт хийх цаг хугацаа үлдээгүй юм болов уу? Гэхдээ ч тэгтлээ хөгширөөгүй байна аа!

Эхнэр нь, түүний санал зөрж байгаагийн цаана ерөнхийдөө эсэргүүцсэн санаа байгааг анзаарсангүй. Ялангуяа огт утгагүй санал зөрж, муйхарлан зүтгэвэл эхнэр нь цухалдангүй инээмсэглээд яг яамаар байгааг нь асууж байв. Сүүлийн хэдэн жил яаж амьдарсан яг тэгж амьдрахыг уу?

_____________

 

VI

 

Тэд агааржуулагч, CD тоглуулагч гэх мэт бүх төрлийн электрон төхөөрөмжтэй спорт загварын том машин хөлсөллөө. Дуртайяа сонсдог хэд дээрээ нэмж санамсаргүй сонгох байдлаар нэлээд олон CD авав. Номхон далайг анх удаа харах тэрхүү усан тохой руу ойртох үед эхнэр нь Шубертийн симфонийг тавилаа. Тэр харин их сургуульд сонсдог байсан хөгжмийг нь голдуу тавьдаг америк радио сувгийг цааш нь сонсмоор байв. Эхнэртэйгээ бороонд гадаа зогсохын оронд машинд суусан нь дээр гэж бодлоо. Гэхдээ симфони, бороо, саарал тэнгэр доош унах тугалган өнгийн дусалтай нийцэж байв; эхнэр нь энэ бүхнийг хараад тэгтлээ баярласан байхад эсэргүүцэх нь дэмий гэж ч бодлоо. Машин барьж явсан эхнэр нь далайн эрэгт хүрэх нарийн зам олжээ. Арын тээшний хэсэгт хөх хулдаасан бүтээлэг байсныг санаад, нөхрөө болон өөрийгөө бүтээв. Элсэн дээр зогсоод, далай үнэрлэн, Шуберт, цахлайн дуу, хулдаасан бүтээлэг дээр бороон дусал унах чимээг сонсон, баруунтаа үүлсийн цаагуур жаргах гэж буй наранд гэрэлтсэн хэсэг үүл харлаа. Гадаа сэрүүхэн хэдий ч чийгтэй, бүгчимдүү байв.

Нөхөр нь бүтээлэг доор удаан зогсож тэссэнгүй, бороонд хэсэг шийдэж ядаад, элсэн дээгүүр алхалсаар, далай руу оров. Ус хүйтэн, норсон гутал хүнд, бие нь усан дотор ер хөнгөрч өгөхгүй мэт санагдана. Гэхдээ л сэтгэл нь сэргэн, гараараа ус алгадан, давалгаанд биеэ сул тавьж байв. Хүссэнээрээ, эрх дураараа загнахад нь эхнэр орой оронд ортлоо гайхсан хэвээр. Эхнэр нь ичиж балмагджээ.

Өдөр бүр өмнө зүгт зуун миль явдаг болов. Өглөө нь амраад, үдээс хойш парк, модот цэцэрлэг гэх мэт жуулчдын үзэх газрыг үзээд, хэдэн цагийн турш далайн эргээр алхална. Орой нь таарсан газраа байрлана, хурдны зам дагуу том өрөөтэй, ариутгалын бодис үнэртсэн, зурагтыг нь хүн хүрэхүйц газар тогтоосон заваандуу жижиг зочид буудалд эсвэл хоногийн төлбөрт нь өглөөний цай багтсан айлын өрөөнд. Орой нь хоёул эрт ядарна. Ном эсвэл хундага дарс бариад орондоо орно, нөхрийнх нь нүд аяндаа анилдан толгой дээрх чийдэнгээ унтраана.

Нөхөр нь хаана нэгэнтээ эхнэрээ хүлээх хэрэг гарвал өөдөөс нь ирж байгааг харахыг хичээнэ. Рестораны өмнө машинаасаа буугаад, машинаа тавих эхнэрээ рестораны үүдэнд хүлээнэ. Эсвэл эргийн элсэн дээр өмнө нь гарч явсаар, эхнэрээ ирэхийг харна. Эхнэрийнхээ барааг, явж байгааг нь харах хэзээд сайхан ч ялимгүй гуниг төрүүлнэ.

_____________

 

VII

 

Орегонд эрэг, зам тэр чигээрээ мананд умбажээ. Тэд өглөө босоод цаг агаар үд гэхэд дээрдэх биз гэж бодох ч орой болтол засрахгүй баймагц маргааш тэнгэр цэлмэх байх гэж найддаг байлаа. Гэхдээ маргааш нь ч зам, ой, суурин тэр чигээрээ мананд автсан хэвээр. Газрын зураг, тэдний дайрч өнгөрөх жижиг суурингуудыг тэмдэглээгүй байсан бол тэд ч суурингуудыг алгасах байлаа. Хааяа хэдэн цагийн турш ганц ч айл таарахгүй, өмнөөс нь ч, өмнө нь ч машин явахгүй тийм ойн замаар явна. Нэг удаа машинаа унтраалгүй буутал машины хөдөлгүүрийн чимээ хоёр талын шигүү ой дундуур тараад, уусаж алга бололгүй, тэндээ байсаар, мананд дунд замхрав. Хөдөлгүүрээ унтраахаар анир чимээгүй болов, бутнаас гарах чимээ ч үгүй, шувуу, машин, тэнгис огт чимээгүй.

Хамгийн сүүлийн суурин газрыг орхиод, дараагийн суурин хүртэл гучин миль дутуу үед, замын тэмдэг ойрхон шатахуун түгээгүүр байгаа гэж мэдэгдэж байв. Шатахуун түгээгүүрийн газар хайрга чулуутай том талбай, хоёр шахуурга, нэг чийдэнтэй; талбайн ард нэг байшин бүдэг бадаг бүртэлзэнэ. Хижээл эр шатахуун түгээгүүр лүү эргээд, шахуургын өмнө зогсов. Хүлээлээ. Тэр байшингийн хаалгыг тогшихоор машинаас буух үед хаалга нээгдэн нэг бүсгүй гарч ирээд, талбайгаар өнгөрөн тэдэн рүү ирж, мэндлэн, шахуургаа авч, түгжээг нь мултлаад, машины танкийг дүүргэж эхэллээ. Машины хажууд зогсоод, баруун гараараа шахуургаа бариад, солгой гараараа таазаа тулжээ. Хижээл эр түүн рүү ширтэх буйг бүсгүй анзаарав.

“Шахуургын түгжээ эвдэрхий, тавьж болохгүй. Би шатахуун хийчихээд цонхыг тань угаая.”

“Энэ хавь ер эл хуль байх аа?”

Бүсгүй гайхсаар түүн рүү анхааралтай харав. Бүсгүй залуу насаа ардаа орхижээ, хижээл эрийг их олон хүнтэй харилцаа тогтоож, их олон удаа урам хугарсан эмэгтэй хүний анхааралтай харцаар харж байлаа.

“Сүүлийн суурингаас гараад хорин миль болсон, өмнөх суурин хүртэл гучин миль дутуу; тэгэхээр... Юу гэхээр, эндэх танд эл хуль санагддаггүй гэж үү? Та энд ганцаараа амьдардаг уу?”

Бүсгүй, эрэгтэйн харцан дахь ноцтой аяс, анхаарал, халамжийг хараад инээмсэглэв. Харцанд нь илбэдүүлэхгүй гэсэндээ ёжтой инээмсэглэжээ. Тэр ч энэ инээмсэглэлийн хариуд удахгүй хэлэх зүйлээсээ ичингүйрэн инээмсэглэлээ.

“Та үзэсгэлэнтэй бүсгүй юм.”

Нүүрэн дэх сэвхнээсээ нь болж бараг мэдэгдэхгүй ч бүсгүй багахан улайлаа. Дараа нь гэнэт ноцтой царай гаргав. Үзэсгэлэнтэй гэв үү? Хэдий одоо хэр эрчүүдийн харааг булааж, хүсэл тачаал төрүүлдгээрээ бахархдаг ч, одоо түүнд үзэсгэлэнтэй гэх юм үлдээгүйг өөрөө ч мэдэж байв. Бүсгүй хижээл эрийн царайг анхааралтай ширтэв.

“Тийм ээ, энэ хавь хүн амьтангүй, гэхдээ би дасчихсан. Тэгээд ч...” Зогсосхийв. Доош шахуургын түгжээ рүүгээ нэг хяламхийгээд толгойгоо өргөн түүн рүү харлээ. Нүүр нь бүр ч улайжээ. Цэв цэх зогсоод царайд нь зөрүүд төрх тодрон горьдлогоо илчлэв. “Тэгээд ч байнга ганцаараа байхгүй байлгүй.”

Ийнхүү цэх зогсоод, нүүр улайсан байртай түүнтэй харц тулгарав. Дараа нь банк дүүрч, бүсгүй банкийг хаагаад, машинаас холдон, шахуургаа өлгөв. Тонгойн, хувингаас порлон аваад, цонх арчигчийг дээш болгон угааж эхэллээ. Хижээл эр бүсгүйн, өвөр дээрх газрын зургаа анхааралтай харах, түүнтэй мэндлэх, инээмсэглэх гэж толгойгоо өргөөд дахин газрын зураг руугаа харах эхнэрийг нь сонирхон ширтэж байгааг харав.

Бүсгүй цонх цэвэрлэж байх үед хажууд нь дэмий харж зогсох зохисгүй ч түүнийг харах сайхан санагдана. Бүсгүй дөрвөлжин хээтэй даавуун цамц, жийнсэн өмд эсвэл гандсан цэнхэр өнгийн даашинз өмсөөгүй, харин дээрээ газрын тосны компанийн эмблемтэй гүн хөх өнгийн комбинзон дотуур цагаан футболк өмсжээ. Бие нь шөрмөслөг ч, хөдөлгөөн нь алгуур зөөлөн. Биеийн хүч, уян байдлаасаа таашаал авч буй мэт уран хөдөлнө. Комбинзоны мөрөвч нь унахад, хуруугаараа дээш болгож буй нь эрд далд утгатай мэт санагдаж байлаа.

Хижээл эр цонх угааж дуусахад нь бүсгүйд мөнгөө өгөөд, бүсгүй мөнгөний хариултыг авчрахаар гэр лүүгээ явах үед дагаж явав. Чимээ гаргах хайрга чулуун дээгүүр хэд алхтал бүсгүй эрийн гарт хүрлээ.

“Надтай хамт явах хэрэггүй, би хариултыг тань аваад ирье.”

_____________

 

VIII

 

Тэр ийнхүү талбайн голд, машин бүсгүйн гэр хоёрын хооронд үлдэв. Бүсгүй дотогш ороод хаалгаа хаалаа.

Надад шийдвэр гаргах хэр хугацаа үлдсэн бэ гэж хижээл эр бодлоо. Нэг минут? Хоёр минут? Бүсгүй мөнгөний хариултыг хэр хугацаанд бэлдэх бол? Тэр хэр эмх цэгцтэй бол? Зоосон болон цаасан мөнгийг ялгаж хийх касс байгаа болов уу? Яарч байгаа болов уу эсвэл хэдэн минут хүлээлгэвэл баярлана гэдгийг нь мэдэж байгаа юу?

Доош хартал хайрга норсон харагдлаа. Гутлынхаа хоншоороор чулууг дээш нь харуулав. Доод тал нь нойтон үгүйг мэдмээр санагджээ. Нойтон байлаа. Тэр ажлын газрынхандаа, бодох, шийд гаргах хоёрын адилхан зүйл биш гэдгийг хэлдэг байв. Бодох нь зөв шийд гаргах, ер нь ямар нэг шийд гаргах шалтгаан болохгүй, шийд гаргах хүнийг гарах аргагүй хүнд байдалд оруулж болно. Тэр бодоход хугацаа, шийд гаргахад зориг хэрэгтэй гэж хэзээд хэлдэг. Одоо түүнд дутагдаж байгаа зүйл хугацаа биш зориг гэдгийг ч ойлгож байв. Хүний гаргасан шийдээс гадна гаргаагүй шийд нь ч амьдралд нь чухал нөлөөтэй. Энд үлдэхээр шийдэхгүй бол цааш аян замаа үргэлжлүүлнэ гэж шийдээгүй ч ая замаа үргэлжлүүлэх байв. Энд үлдье гэвэл түүнд юу гэж хэлэх вэ? Тэр зөвшөөрөхийг хүссэн ч ийм зүйлийг зөвшөөрсөн хариуцлага үүрэхээс татгалзах ёстой учир, үгүй гэж хэлэхээс өөр аргагүй болохгүй гэж үү? Бүсгүйг хаалгаар дахиж гарч ирэхэд би энд цүнх, чемоданаа бариад зогсож байя, машин ч явсан байх учиртай. Гэхдээ тэр намайг хүсэхгүй бол яах вэ? Эсвэл одоо хүсээд дараа нь хүсэхээ боливол яах вэ? Эсвэл дараа нь би өөрөө энд байхыг хүсэхгүй бол? Үгүй, ийм зүйл байж болохгүй. Бие биеэ одоо хүсэж байгаа бол байнга хүснэ.

Машин хөдлөв. Эхнэртээ буруу бодсоноо, одоо чин сэтгэлээсээ хүссэн ч гэрлэлт нь сэргэхээс өнгөрснийг хэлмээр байв. Сүүлийн хэд хоногт баяр хөөртэй байхдаа ч далд уйтгар гунигт автаж байсныг, амьдралаа энэ уйтгар гуниг дунд өнгөрүүлмээргүй буйгаа. Тэр бүсгүйг танихгүй, бүсгүй ч түүний танихгүй ч тэр энэ бүсгүйн төлөө юу ч хийхээс буцахгүй байгаа нь солиорол болохыг. Бодолтой, биеэ барьсан байдалтай байхаас, солиотой байхыг илүүд үзэж буйгаа.

Машинд хүрэхэд хэдэн алхам үлдээд байхад эхнэр нь толгойгоо өндийлгөв. Түүний ирэхийг хараад, жолоочийн суудлаас сунан цонхоо доош буулгаад нэг юм хэллээ. Тэр эхнэрийнхээ юу хэлснийг ойлгосонгүй. Эхнэр нь газрын зураг дээр том элсэн манхан байгаа гэж тэмдэглэснийг дахин хэлэв. Өглөөний цайгаа уунгаа гэрэл зураг дээр том элсэн манхан харснаа санаад, газрын зураг дээр хайсан ч олоогүй юм. Эхнэр нь одоо элсэн манхныг олжээ. Тийм ч холгүй, тэд тэнд орой гэхэд очихоор байлаа. Эхнэрийнх нь царай баяр хөөртэй гэрэлтэнэ.

Эхнэр нь жижиг зүйлд баярладаг. Тэр ч үүнд нь гайхаж, даган баярладаг. Эхнэр нь баяр хөөртэй байхаараа наалинхай загнадаг. Сайхан зүйл тохиолдоход хажуудах хүн нь ч баяр хөөр болох учиртай гэж бодон наалинхай загнах. Эхнэрийнхээ наалинхай загнахыг сүүлийн хэдэн жил хараагүй, харин хэд хоногийн өмнөөс харах болсон.

Эхнэрээ баяртай байхыг харлаа. Эхнэр нь түүн рүү биширсэн байртай харан, өөдөөс нь цэх ширтэнэ. Одоо болсон уу? Хөдлөх үү?

Тэр толгой сэгсэрлээ, гүйх шахан хурдан алхалсаар машиндаа суугаад, хөдөлгүүрийг асаалаа. Эргэж харалгүй шатахуун түгээгүүрээс холдлоо.

_____________

 

IX

 

Эхнэр нь элсэн манхныг газрын зурагт яаж олсноо, өглөө яагаад олоогүйгээ тайлбарлаж байв. Орой хэдэн цагийн үед тэнд хүрэхээ, хаана хоноглож болохоо. Маргааш нь хэр их зам туулах хэрэгтэйг. Элсэн манхан хэр өндөр болохыг.

Удалгүй ямар нэг зүйл буруудсаныг ойлгов. Нөхөр нь машинаа удаан жолоодон, манан руу анхааралтай харан, хэлсэн ярьсныг нь зөвшөөрч, урам өгч амандаа бувтнана. Ярихгүй байгаа нь асуудал биш, харин амаа жимийж, хацраа татвагануулж байгаа нь ямар нэг асуудал үүдсэний дохио. Эхнэр нь, “Ямар нэг юм болоо юу?” гэж асуулаа. Хөдөлгүүр эсвэл дугуйтай холбоотой? Манан эсвэл замтай холбоотой? Эхлээд тайван дуугаар, дараа нь хариу хэлэхгүй болохоор түгшин ар араас нь асуулаа. Бие нь тавгүй байна уу? Хаана нэгэнтээ нь өвдөж байна уу? Машинаа баруун тийш, зүлгэн дээр зогсоох үед эхнэр нь нөхөрт нь зүрх эсвэл даралттай холбоотой асуудал гарсан гэдэгт итгэлтэй байв. Нөхөр нь хөдөлгөөнгүй хөшөөд, жолоогоо бариад, харцаа яг эгц чиглүүлээд суусаар.

“Намайг зүгээр орхи... Намайг ердөө хэдэн минут тайван орхи,” гэж хэлэх гэсэн ч ярьж эхлэхээр амаа жимийж, хацраа татвагануулж, нулимсаа барихад тус болж асан түгшүүртэй өнгө аяс нь ч замхарч одов. Ингэж уйлалгүй олон жил болжээ. Уйлахгүй байх гэж хичээх тусам битүү мэгшиж эхлээд цааш нь цурхиран уйллаа. Гараараа, уучлал хүсэж байгаагаа харуулсан, гэнэт сэтгэлийн хөдөлгөөнд автсанаа, уйлах гээгүй ч биеэ барьж дийлэхгүй байгаагаа харуулсан хөдөлгөөн хийв. Гэхдээ уйлаад байхаар уучлал хүсэх, тайлбар хийх шаардлагагүй болж, гараа өвөр дээрээ тавиад, толгой гудайн, чичрэн чанга дуугаар цурхиран уйллаа. Эхнэр нь түүнийг тэврэх гэсэн ч тэр эхнэрийнхээ тэврээс зугтан, тэр чигтээ суусаар байв. Уйлахаа болихгүй байсанд эхнэр нь дараагийн сууринд зочид буудал, эмч хайхаар шийдлээ. Нөхрөө босгон хажуу суудал руу түлхэх гэтэл тэр өөрөө хажуу суудал руу гулсан суув.

Эхнэр нь цааш жолоо барин явлаа. Тэр уйлсаар. Зүүднийхээ төлөө, амьдралын түүнд сунгасан саналын төлөө, энэ саналыг хүлээж авалгүй зугтсандаа, амьдралын буцаж авчрах боломжгүй, эргэж ирэхгүй зүйлсийн төлөө уйлж байв. Юу ч буцаж ирэхгүй, юуг ч буцааж авчирч болохгүй. Хүссэн зүйлээ илүү хүчтэй хүсээгүйдээ, ихэнхдээ юу хүсэж байгаагаа мэдээгүйдээ уйлж байв. Гэрлэлтэд нь хэцүү, бэрхшээлтэй зүйлээс гадна сайн сайхан зүйл байсанд уйлж байв. Бие биеийнхээ урмыг хугалсанд, сүүлийн хэд хоног найдвар, хүлээлт үүссэнд уйлж байлаа. Сайхан зүйл, аз жаргал авчирдаг зүйл түр зуурынх атал санаанд нь орох зүйл байнга уйтгар, гуниг дагуулна. Хайр дурлал, гэрлэлтийн аз жаргалтай цаг мөчүүд, хүүхдүүдтэйгээ өнгөрүүлсэн хөгжилтэй цаг мөч, энэ бүхэн ард хоцорчээ. Дурсамж нь нүднийх нь өмнө ар араасаа хөврөх зуур тэр дүр зураг бүрийг сайн харалгүй дээр нь тамга дарна. Тамган дээр тод дөрвөлжин дотор энэ үг бичээтэй: “Өнгөрсөн.”

Өнгөрсөн гэж үү? Ийм энгийн байдлаар, түүнд мэдэгдэлгүй, түүнийг оролцуулалгүй өнгөрсөн байх учиргүй. Хайртай хүмүүстэйгээ бий болгосон ертөнцөө тэр өөрөө үгүй хийж байв. Үүнээс хойш тэр ертөнц байхгүй, өнгө алагласан ертөнцийн оронд хар цагаан дүр зураг ч, ер огт дүр зураг ч бий болохгүй.

Нулимс нь барагдав. Дууссан, дотор нь хоосорсон. Дууссан гэрлэлт, алдсан эхнэрийнхээ төлөө уйлснаа ухаарлаа.

Эхнэр нь өмнөөс нь хараад инээмсэглэв. “За?”

Тэд суурингийн нэр, хүн ам, далайн түвшингээс дээш хэдэн метрийн өндөрт оршдогийг нь харуулсан замын тэмдгийн хажуугаар өнгөрөв. Тэр энэ хэдхэн зуун хүнтэй жижиг суурин байх гэж бодлоо. Далайн түвшингээс ердөө хэдхэн метрийн дээр байрладаг, мананд харагдахгүй ч тэнгис ойрхон байгаа.

“Нэг зогс доо.”

Эхнэр нь замын хажуу руу шахаж зогсов. Тэр, одоо л гэж бодлоо, одоо л. “Би энд буулаа. Чамтай цааш явахгүй. Хачин зан гаргаж байгаагаа мэдэж байна. Юу хийж байгаагаа би өөрөө илүү сайн мэдэх ёстой ч үнэндээ мэдэхгүй байна. Бид нуранги дунд өндийх гэж хичээж байна. Гэхдээ би чамтай нуринги дунд өндиймөөргүй байна. Зүгээр сүүлийн удаа туршиж үзмээр байна.”

“Юу? Юу туршиж үзмээр байгаа юм?”

“Амьдрал, шинэ эхлэл, бүх юмыг.” Эхнэрийнх нь гомдсон, шүүмжилсан харцны өмнө хэлж байгаа нь өөрт нь ч хүүхдэрхүү санагдаж байв. Эхнэр нь түүнээс яах гэж байгааг нь, энд юу хийхийг нь, амьжиргаагаа яаж залгуулахыг нь, ар амьдрал нь яахыг асуусан бол юу ч хариулж чадахгүй байлаа.

“Алив элсэн манхан руу явъя. Чи хүссэн үедээ явж болно. Би чамайг хорихгүй. Ярилцаад чамайг татаж авч болохоор бол ярилцъя. Магадгүй чиний зөв биз, бидний дунд бий болсон эсвэл үгүй болсон тэр зүйлтэй нүүр тулах цаг нь ирсэн биз. Тэгвэл одоо нүүр тулъя.” Эхнэр нь гараа өвдгөн дээр нь тавилаа. “Тэгэх үү?”

Эхнэрийнх нь зөв байв. Үгүй ядаж элсэн манхны ойролцоох суурин руу очоод бүгдийг ярилцаж болохгүй гэж үү? Үгүйдээ, эхнэртээ өөрийг нь энд орхи, ердөө хэд хоног ганцаараа байх хэрэгтэй байна, онгоцоор нисэхээс өмнө түүн дээр очно гэж хэлж чадахгүй гэж үү? Тэгээд ч эхнэртээ зүүд, шатахуун түгээгүүрийн бүсгүйн тухай ярих хэрэгтэй биш гэж үү? Тэгвэл илүү шударга байхгүй гэж үү?

“Би одоо шууд явмаар байна. Арын тээшээ нээ.”

Эхнэр нь толгой сэгсрэв.

Тэр машинаас буугаад, нөгөө талд очин, эхнэрийнхээ сууж буй жолоочийн суудал талын хаалгыг нээн, хаалга суудал хоёрын хоорондох жижиг бариулыг татав. Арын тээшний хэсгийн хаалга нээгдлээ. Цүнхээ, чемоданаа буулган газар тавив. Дараа нь тээшний хэсгийн хаалгыг хаагаад машины хаалга руу ойртов. Хаалга онгорхой хэвээр байлаа. Эхнэр нь түүн рүү харлаа. Тэр хаалгыг зөөлөн тайван хаасан ч эхнэрийнхээ нүүрэн дээр савж байгаа мэт санагдав. Эхнэр нь түүн рүү харсаар. Тэр цүнх, чемодан хоёроо авлаа. Явахад бэлэн болсон байв. Нэг алхам алхав, хоёр дахь алхмаа алхах үгүйгээ мэдэхгүй байв, хоёр дахь алхмаа алхаад, дахин нэг алхам, дараа нь дахин нэг алхам алхах үгүйгээ мэдэхгүй байлаа. Зогсвол буцаж эргэх, машин руу очих, орж суух хэрэгтэй болно. Эхнэр нь хаазлаад явахгүй бол тэр цааш алхаж чадахгүй. Яв, гэж гуйлаа, яв. Дараа нь эхнэр нь машинаа асаагаад явж одов. Тэр машины дуу сонсохоо болимогцоо эргэж харлаа. Манан аль хэдийн машиныг уусган авч оджээ.

_____________

 

X

 

Тэр замын зочид буудал олоод, хямд үнээр нэг сар байрлахаар тохиров. Том лангуу, ялтсан ширээ, хувцанцар сандал, хөгжмийн хайрцагтай хоолны газар олов. Согттолоо уулаа, үе үе баяр хөөр болов, үе үе тэр өдөр хангалтай уйлсныг нь хэлэхгүй бол дахин уйлмаар болж байлаа. Суурингийн цорын ганц хоолны газар энэ. Хижээл эр орой нь чавхдаст хөгжим чагнангаа машин ирж, хүн бууж, хайрга дээгүүр явах чимээнээс нь эхнэр нь мөн эсэхийг ойлгох гэж хүлээлээ. Санагалзан, түгшин хүлээлээ.

Маргааш нь тэнгис хүртэл явав. Эрэг дээр дахиад нь манан татаастай, тэнгэр, тэнгис тугалган өнгөтэй, агаар халуун, чийгтэй, бүгчим. Өмнө нь хавьгүй урт цаг хугацаа байгаа мэт санагдав.

_____________

Орчуулсан: Г. Сугиррагчаа

---

[1] Тогтсон нэг хэвийн ая (лат.)

Юсуф Атылган | Мухардал

“Хүн бүр эвшээг. Алив бүхэн урьдаас тодорхой. Энэ ертөнцөөс хүсэн хүлээх зүйл нэгээхэн үгүй.”

Мишле

 

Хуйлаатай мөнгө цөмөрхий лангууны ард, шалан дээр хэвтэнэ. Тэр гартаа барьсан хайрцгаа доош буулгалаа. Сүх барьсан хүмүүс, том нүдтнүүд, шар царайтнууд юу ч харалгүй, бүхнийг урж тастах аж. Тэр тонгойн, хуйлаатай мөнгийг авав. Тос даасан, хиртэй мөнгө. Халааслалаа.

“Цагдаа! Алив бүгд гар, гараарай...” гэж нэг хүн хашхирав.

 Тэр лангууны ард доош нугдайн суулаа. Мухлагт хэн ч үлдсэнгүй. “Би яагаад тэдэнтэй цуг гарсангүй вэ? Намайг энд барьчихвал яана...” Гэнэтхэн хорхойтой араа нь янгинах нь тэр. Шүдний эмч алхаараа цохисон юм шиг л. Одоо тэр ганцаараа үлдсэн. Тэдний нэг байхаа больсон. Ирээдүйд өнөөдрийн хүмүүсийг “сүхтнүүд, том нүдтнүүд” гэж дурсах болно. “Миний нүд бас тийм том билүү?” Энэ орой тэр замаасаа төөрсөн юм шиг л, хотын таньж мэдэхгүй бөөн хүний дунд орж явчихжээ. Хүмүүсийг даган хуйларч, удалгүй тэдний нэг болсон. “Чи чинь хэн билээ? Чи яагаад урж тастахгүй байгаа юм бэ?” гэж нэг хүн түүнээс асуусан. Час улаан нүдтэй эр байсан. Тэр эдэн дунд ороод хэд дэх мухлагаа тонож дээрэмдэж байгаагаа мэдэхгүй, тоогоо алдсан байлаа. Тэдний дунд ухаан санаа нь самуураад, бодлоо төвлөрүүлж чадахгүй байв. Хүмүүс цуулж урсан даавуунууд, цамцнууд, тастаж хэсэгчсэн гутлууд, цагнууд, шилний хагархай дээгүүр гишгэлнэ. Эд зүйлийг гудамжаар нэг хөглөрүүлж, доорх асфальт зам нь үзэгдэхээ больжээ. Харин одоо. Мөнөөх мөнгийг гартаа атгаснаас хойш, тархинд нь сэрүүлэг тавьсан мэт болов. Гадаах дуу чимээ сонсогдож, түүнд айдас төрүүлнэ. Доош нугдайн суух зуур өвдөг нь өвдөнө. Хөдлөхөөс айж эмээнэ. Гадаах цагдаа чимээ авчих ч юм билүү. Цагдаа түрүүхэнд дотогш оръё гэсэн хүмүүстэй маргалдсан. Ядахад энэ дотор муухайрам, эхүүн үнэр нэрмээс болох юм; хагарсан лонхнуудаас асгарсан, нүүр амаа буддаг, тарган хүүхнүүдийн үнэр... Эндээс зугтах хэрэгтэй.

 Өргөн чөлөөний гэрэл асаж, мухлаг дотор багахан гэгээ орсноор, овоолж хаясан даавуу шуувууны дээрх эвдэрхий тоглоомууд нүдэнд өртлөө. “Хүүхэлдэйнүүд болж өнгөрсөн бүхэнд гайхаж алмайрчээ. Эднийг би эвдсэн юм байх даа?” Санах гээд чадсангүй. Лангууны тахийсан хөлний хажууд нэг сонин байна. Нэрийнх нь “...ан” гэсэн сүүлийн хоёр үсэг л харагдана, бусад үсгийг нь уранхай оймс даржээ. Сониуч зан нь хөдлөв. “Ватан” сонин уу, эсвэл “Тэржүман” сонин уу, мэдмээр санагдлаа. Сэмхэн гараа сунган, сонины захаас татав. Нэг лонх зөөлөн жингэнэн дуугарлаа. Гэнэт дотогш гар чийдэнгийн бөөрөнхий гэрэл тусах нь тэр. Тэр доош нугдайлаа. Гэрэл хоосон тавиурууд, цөмөрхий лангуу, газар овоолоотой бараа бүтээгдэхүүний дээгүүр өнгөрөөд, сонин дээр тусав. Зүрхнийх нь цохилох чимээнд, гадаах нүргээн дарагдав. “Цагдаа ч бас энэ сонины нэрийг сонирхох вий дээ. Дотогш орж ирж харна гэвэл яана.” Араа нь янгинаж, дотор муухайрам хулмас үнэртэнэ... Гэрэл буцаад яваад өгөв. Шүд янгинах нь багасах шиг. Халаасласан мөнгөө гаднаас нь тэмтэрлээ. Байна. Дургүй, ер дасаагүй ажлаас нь түүнийг чөлөөлөх, энэ нийгэмд эрх дураараа амьдрахад нь хэрэг болох, тайтгарал бэлэглэх мөнгө. Жаахан тостой, гэхдээ зүгээр. Цэвэр байлаа гээд тостойгоосоо илүү үнэ цэнд хүрэх биш. Гол нь эндээс гарах хэрэгтэй.

Өмнө нь, арван алхмын—ердөө аравхан алхмын—цаана, цонхыг хүрээгээр нь тэр чигт нь мулталж авснаас үлдсэн том онгорхой харагдана. Үүгээр хажуу гудамжинд гарч болно. Баруун гар талд нь, лангууны цаадах хаалгаар гарна гэж найдалтгүй. Хагархай шилэн дээр гишгэлгүйгээр ердөө аравхан алхчихвал ч. Гудамжаар хүмүүс хурдан хурдан өнгөрнө. Тэр дээш өндийлөө. Өвдөг нь бадайрчээ. Найгасаар гудамж руу дөхлөө. Дотор нь муухайрч байв. Баруун тийш харахаас айна. Эргээд харах юм бол цагдаад харагдчих юм шиг санагдана. Гудамжинд гарлаа. Түүнийг анхаарч харсан хүн алга. Бүгд гудамжаар нааш ирж явна. Тэр хэд алхлав. Ард нь шүглийн дуу тодхон хадлаа. Айж түгшлээ. Нэг хүн хажуугаар нь гүйсээр өнгөрөв.

“Ирж байна!” гэж өөр нэг хүн бархирлаа.

Тэр ухасхийв. Одоо гудамжин дахь хүмүүс бүгд гүйлдэж байна. Сэжиглэцгээсэн байж ч магад. Урдах гудамжны гэрэлд хүмүүс үзэгдээд өнгөрлөө. Тэр ч өмнө нь гүйлдэх хүмүүсийн нэгийг гүйцэв. Гүйцээд хартал, мөнөөх эрийн гүрээний судас нь товойсон харагдана. “Гэртээ оччихвол ч. Зүүн гар тийш эргэх хэрэгтэй. Мартаж болохгүй. Мөнгөө унагачих вий дээ!” Халаасаа тэмтэрлээ. Мөнгө нь байна. Баруун гар талын гудамж руу далийлаа. Амаараа амьсгаа авч, “Ард минь хоёр хүн явна. Намайг мөшгөж байна,” гэж үглэж байв. Баруун гар тийш эргэлээ. Бүр хурдан гүймээр санагдана. Энэ араас нь дагаад байгаа хүмүүсээс нэг салчихвал ч. Зүүн талын гудамж руу эргэлээ. Цөхөрмөөр урт гудамж байв. Шүд нь дахиад янгиналаа. Хөл нь газраас арайчүү хөндийрнө. Амаар нь гарах амьсгал хоолойг нь түлнэ. “Зүрхний минь цохилт ингэж түргэссээр зогсчих вий. Би цаашаа гүйж чадашгүй нь. Ингээд баригддаг байжээ.” Эргэж харлаа; ардаас нь нэхэж барьсан хүн амьтан алга. Тэр алхаагаа сааруулав. Баруун талд нь харанхуй хашаа байна. Тийш очоод, хашааны ёроолд суулаа. Бөөлжис цутгам шивтэр ханхийнэ. Тэр тоосонгүй. Одоо аврагдсан. Шүд нь ч өвдөхөө больсон. Харин дотор нь муухайрсан хэвээр. Босоод, жаахан холдоод, бөөлжлөө. Орой идсэн буурцагтай шөлний гашуун тос хоолой түлнэ.

Гэртээ оройхон харив. Байнга хажуугийн, нарийн гудамжуудаар тойрч явлаа. Өргөн чөлөөгөөр явахаас айж эмээсэндээ тэр. Гэртээ ирээд хувцсаа солиод, гэрлээ унтраагаад унтахаар хэвтлээ. Бие нь тэр чигтээ хөндүүрлэнэ. “Энэ шөнийг бие махбод минь яаж давж гарав аа. Машины тухай маргааш л бодъё.” Удалгүй унтав. Шөнөжингөө мөнгөө алдаад, буцааж олж байна гэж зүүдэллээ. Эргэн тойрон тэр чигтээ шүдний эмч. Хорхой идсэн арааг нь алхаараа түг түг цохино.

Маргааш нь ажил дээр нь, хүн бүр урьд шөнийн явдлыг ярьж байв. Ажлын өрөөнд нь хүмүүс шавсан байлаа. Өөр бусад өрөө тасгаас цуглажээ. Ажил хийж байгаа хүн алга. Тэр үг дуугарсангүй. Сэтгэл нь амгалан. Энэ дургүй газраа одоо хэдхэн хоног ажиллаад л болоо. Ширээндээ суугаад, дэвтэртээ юм бичлээ.

“Сонин дээр гарсан байна лээ, уншсан уу? Тонуулчдыг баривчилж эхэлсэн гэсэн. Гэрээс нь шууд барьж байгаа юм байх,” гэж нэг хүн хэлэв.

 Тэр үзгээ барьсан чигтээ хөшлөө. “Мөнгөө хөнжил дотроо нуусан шүү дээ. Олчихвол яана!” Өглөө харсан борооны шүхэртэй хүнээ саналаа. Аль ч гудамж руу эргэсэн араас нь дагаад байсан. Тамхины мухлагийн өмнө зогсоод хүлээхэд нь мөнөөх эр хажуугаар нь өнгөрөөд явчихсан. Гэхдээ л сэжиг төрлөө. Чөлөө аваад харьдаг ч юм билүү? Болохгүй, тэд ойлгочихно. Өрөөг дүүргэсэн хүмүүс рүү жигшин харлаа. “Надаас юу хүсээд байгаа юм бэ? Гахайнууд...” Үд болтол энд яаж тэсэх вэ?

Сабри хэмээх эр ширээнийх нь өмнө ирж зогсоод, “Урьд шөнийн үймээнд чи байсан уу?” гэж асуув.

“Байгаагүй. Би гэртээ байсан,” гэж хэрэлдэж байгаа аятай хариуллаа.

“Байгаагүй чинь сайн болж. Эвдэж сүйтгэсэн машинуудыг харсан чинь, чи санаанд орж ирээд. Чи харсан бол, шууд зүрхээр явна. Энэ машинуудынхаа ядаж нэгийг нь чамд өгсөн болоосой гэж би бодсон шүү. Бүр юу ч үгүй хэмхэчсэн. Байгаагүй чинь болж.”

Түүний машинд ямар дуртайг энд хэн хүнгүй мэднэ; хааяадаа тоглоом тохуу ч хийнэ. “Такси олж барьдаг ч юм билүү, энд бүр уйдаж үхэх нь. Энэ хорвоод хүссэнээрээ амьдрах юм сан,” гэж тэр хааяа ярьдаг. “Намайг байртай болсон цагт л чи такситай болно,” гэж Жэвдэт хэлдэг. Тэгж хэлснээ, хөхрөхийг нь яана.

“Чи өчигдөр гэртээ байсан юм биз дээ,” гэж хажуугаас өөр нэг хүн хэлэв.

Хартал, Жэвдэт байна.

“Тэгсэн.”

“Хачин юм даа. Би хүмүүс дунд чамайг харах шиг болсон юм.”

Хамаг цус нь юүлэгдэх мэт болов. Хорхойтой шүд нь янгиналаа.

“Хүнтэй андуурсан байх. Би гэртээ байсан. Шөнөжин гэдэс өвдөөд. Одоо ч өвдсөн хэвээр.” Энэ гэдэс өвдсөн гэх шалтгийг ямар сайн бодож олов оо. Ингээд хэлчихэд хамаг асуудал шийдэгдэнэ.

“Тийм л бололтой,” гэж Жэвдэт хэлэв.

Түүн рүү сэжиглэнгүй харснаа, тэнд ярилцаж зогссон дөрвөн хүн рүү очоод, юу ч юм ярьж эхэллээ. “Өөдгүй новш, намайг харснаа ярьж байгаа даа.” Очоод багалзуурдчих юм сан; бүр хамаг хүчээрээ хоолойг нь шахаад. Нүдийг нь гадагш бөлтөртөл. Бие нь зарсхийв. Үзгээ барьсан хэвээр. Тэр юм бичих гээд чадсангүй. Дотор нь хоосон оргино. Мартаж чадаагүй нэг юм бий; энд үд болтол тэсэх хэрэгтэй.

Үдэд гадагш гарлаа. Төв зам руу яаран алхалж явснаа гэнэтхэн зогсосхийв. Тэд өдөр бүр үдийн хоолоо Артины гуанзанд иддэг. Тэднийх хямд. “Намайг тийшээ очихгүй бол ойлгочихно.” Удалгүй гуанзанд орлоо. Нөгөөдүүл ч тэнд байна.

“Жолоочид зам тавь,” гэж Сабри хэлэв.

Хүмүүс хөхрөлдлөө. Тэр ч дагаж мушилзав. Тэдний ийнхүү тоглоом наргиан хийж байгаад гайхмаар санагдлаа. Хоёр таваг хоолоо арай гэж идэв. Угаалгын өрөө орно гэсээр нөгөөдүүлээсээ урьтаж бослоо. Гараа халаас руугаа шургуулав. Бутархай мөнгө алга; зуун лира үлдэж. Бүхэл мөнгөө задлуулахаас айв; бүгд түүн рүү хараад байх шиг.

“Маргааш өгье,” гэж Артинд хэлээд, гадагш гарлаа. Ногооны мухлагийн хажууд хүрмэгцээ араас нь дагах хөлийн чимээг сонсов. Түүнийг мөшгөж байна. Мөрөө хавчин нугдайв. “Золиг гэж, өглөөний хүн. Гэхдээ одоо шүхрээ орхичихсон байна.” Урд нь гарч ирсэн эхний гудамж руу даялав. Яаран алхаллаа. Хөлийн чимээнээс зугтаж чадсангүй. Дахин хэдэнтээ өөр өөр гудамж руу эргэлээ. “Намайг дагахгүй ч байгаа юм билүү. Яагаад заавал дагах ёстой гэж? Тэр гэртээ харьж яваа ч байж болно. Гэр нь энэ зүүн талын байшинд ч юм билүү.” Нөгөө байшингийнхаа хажуугаар өнгөрөв. Хөлийн чимээ ч мөн адил байшингийн хажуугаар өнгөрлөө. “Муу шаар чинь, гэртээ ч ордоггүй байна шүү.” Зогслоо. Яадаг ч бай, тэр хүнтэй ярилцъя гэж бодов. Эргэж харлаа. Гэнэт гайхаж алмайрах нь тэр. Гудамжинд хэдэн хүүхэн л байна. Цаана нь хоёр хүүхэд бөмбөгөөр тоглоно. Хажуугийн байшингийн радиогоор нэг эрэгтэй хүн ярина. “Би яачхаад байна аа?” Цагаа харлаа. Нэг өнгөрчхөж. Одоо гэртээ харилтгүй. Ажил руугаа буцахаас. Айдас хүйдэст автан гурван цаг хагасын турш сууна гэсэн үг. Ажилдаа очихоос өөр аргагүй. Цааш гэлдрэх зуур хамаг горьдлого нь тасрах шиг болов. Энэ амьдралын шугамаас хазайх сан гэж, хэзээд ер бусын зүйл мөрөөдсөн биш гэж үү. Сугалаанаас хожно гэж найдсан. Одоо мөнөөх хүсэн хүлээсэн аз нь тохиосон ч аврал алга. “Надад цаанаасаа нэг амьдрал тулгачихсан юм шиг. Үл үзэгдэх хувцас өмсгөчихсөн. Энэ хувцас нь тухгүй, бариад байгаа хэдий ч тайлж болохгүй. Ядаж товчнуудыг тайлчхаж болохгүй юм гэж үү? Үгүй, товчийг нь тайлах аргагүй. Энэ хувцсыг тайлсан хүмүүсийг яадаг билээ? Баривчилдаг. Галзуугийн эмнэлэгт хэвтүүлдэг, эсвэл шоронд хорьдог. Би тэр саарал машиныг яагаад ч авч чадахгүй нь. Дээр нь хамаг сэтгэл санаа үймэрчихлээ.” Хажуугаар нь нэг такси өнгөрөв. Тэр зогсож харлаа. Гудамжаар явж байгаа хүмүүс дунд, машин руу харж байгаа хүн түүнээс өөр алга. Сэтгэл нь улам гонсойх шиг. Өөдөөс нь ирж явсан хүүхэн замаас хажуу тийш зайлав. Харц нь айдас дүүрэн. Тэр ажил дээрээ ирээд угаалгын өрөө тийш зүглэв; шаналгаатай гурван цаг хагасаас арван минут ч болов хожих гэж тэр.

Орой гэртээ ойртох тусам айдас нь улам нэмэгдлээ. “Мөнгийг олцгоочихсон юм биш биз. Харанхуйд намайг хүлээж байх вий.” Гэртээ очихгүй байж болох уу? Орой бүр гэртээ ирж хонодгийг нь хүмүүс бүгд мэдэж байх шиг санагдана. Өнөө орой гэртээ очихгүй бол, энэ түүний гэмтэй гэдгийг илчлэх нотолгоо болно. Суудаг гудамж руугаа эргэлээ. Гэр нь зүүн гар талд. Гэрэлгүй. Гэрийнх нь өмнүүр, орой бүр болдог ёсоор, хүмүүс явж өнгөрнө. Гэтэл тэр арай өөр байна гэж бодож байсан юм. Үүдэндээ ирж зогслоо. Цонхнууд нь гэрэлтэй байсан ч болоосой. Гэрт түүнээс өөр хүн байхгүй. “Хүн мухардалд орохоор ганцаардал нь улам гүнзгийрдэг.” Дотогш орсон даруйдаа хаалгаа түгжлээ. Очиж, өрөөнийхөө гэрлийг асаав. Ор нь буланд, яг орхисон хэвдээ. Бүх зүйл байдгаараа. Тоос, шалан дээрх шавар шавхай. Орны бүтээлгээ сөхөж хараагүй ч мөнгө тэнд байгааг мэдэж байв. Гэвч ингэлээ гээд байдал өөрчлөгдөхгүй. Хүмүүс хараахан ирээгүй л гэсэн үг, юу юугүй хүрээд ирж магад. Ширээний өмнөх сүрлэн сандалд суув. Гудамж руу хандсан цонх руу гөлийн ширтлээ. Хүлээсээр. Гутарч цөхөрсөөр. Тэнд, хөнжил дотор одоо ямар ч үнэ цэнгүй болсон мөнгө бий. Өчигдөр тэр мөнгийг олоход зүрх нь яаж савлаж, аврагдлаа гэх баяр хөөрөөр бялхаж байсныг бодохоор! Тамхиа асаав. Аманд нь гашуу амтагдана. Гэдэс нь өлсөж байх учиртай. Нэг хоногийн дотор их зүйл олж мэдлээ. Өөрийгөө танилаа. Тэр энэ намгаас аврагдахгүй.

“Үгүй,” гэж чангаар орилов. “Үгүй! Ямар ч гарц олж чадахгүй нь. Би хүссэнээрээ биш, харин надад зориулсан энэ амьдралаар амьдрах ёстой.”

Янжуураа үнсний саванд дарж унтраав. “Энэ мөнгөнөөс яаж салах вэ? Маргааш тэр мухлагийн эзнийг олж уулзъя. Энэ мөнгө чинийх, гэе. Газар уначихсан байхаар нь хүмүүс хулгайлчих вий гэсэндээ би авсан юм, май, мөнгөө ав! Тэр гараа сунгана. Хуруу нь яг л зайдас шиг. Баярлалаа, гэнэ. Гэхгүй бол яана? Эсвэл мөнгөө авснаа таван мянган лира нь дутуу байна, гэвэл яана? Гэж хэлэхээс сийхгүй шүү.”

Амьсгаагаа дарж чагналаа. Гаднаас цонхыг нь түг түг тогшиж байна. Хамаг бие нь зарсхийж, хүйт даалаа.

“Хэн бэ?” гэв.

Хариу алга. Арайхийн босов. Очоод, хөшгөө нээж харлаа. Хүн алга. Ердөө нэг гүрвэл цонхонд наалдаад гэрэл рүү тэмүүлж байна. “Яв, муухай амьтан.” Нударгаа зангидсан ч гүрвэлийг цохисонгүй. “Би галзуурч байна.” Хөшгөө хаалаа. Ор луугаа очив. Хөнжлийн уранхайгаар гараа оруулж, мөнгөө авлаа. Гал тогооны өрөөнд очиж гэрэл асаав. Зуухан дахь үнсэн дээр мөнгөө шидэлсэнд мөнгө нь тарж бутарлаа. Халааснаасаа чүдэнзээ гаргав. “Эндээс хоёр зуун лира авбал. Хэн ч сэжиглэхгүй. Борооны шүхэр авна. Би, чааваас, гурван зуун лирийн хүн юм даа.” Нүүрээ үрчийлгэж ярвайсан ч доош тонгойн бөөн мөнгөнөөс хоёр зуун лира авч эвхээд халааслав. Чүдэнзээ зурлаа. Тос даасан мөнгө даруй дүрэлзэн шатав. Дотор нь ч даруй цэлмэлээ. Гэнэт шээс нь хүрч, ходоод нь хонхолзохыг мэдрэв. Өрөөндөө орлоо. “Ээжийнд байдаг шиг их хоол байсан ч болоосой.” Хувцсаа тайлангаа, “Маргааш, маргааш,” хэмээн өөртөө хэллээ. Ядарч туйлджээ. Одоо унтъя. Маргааш амжуулах учиртай өөр нэг ажил бий: Явж, шүдний эмчийн тэр аймшигтай суудалд сууж, хорхой идсэн араагаа авхуулна.

--

 

Орчуулсан: Г. Сугиррагчаа

 

Жон Чивер | Тав дөчин наймын галт тэрэг

Блэйк цахилгаан шатнаас гадагш хөл тавих үедээ бүсгүйг харжээ. Охид бүсгүйчүүдийг хүлээсэн эрчүүд голлосон цөөн хэдэн хүн үүдний танхимд цахилгаан шат руу хараад зогсож байв. Бүсгүй тэдний дунд байлаа. Царайг нь харж, үзэн ядсан, яах ийхээ бүрэн шийдсэн янзтай болохыг нь анзаараад л Блэйк бүсгүй өөрийг нь хүлээж байсныг ойлгосон аж. Блейк түүн рүү очсонгүй. Тэр хоёрт шийдэх асуудал үлдээгүй. Хэлж ярилцаад байх зүйл ч үгүй. Сургуульд нэг ангид хамт суралцаж байсан анд эсвэл ойр дотно харилцаатай байсан найз нөхөр маань уранхай ноорхой хувцастай, ядарч зовсон шинжтэй, ер нь дордож доройтсон байдалтай байхыг харахаараа гайхширч халаглахын зэрэгцээ бага ч атугай гэмших сэтгэл төрдөг дөө, яг тийм янзаар Блэйк эргэж хараад, хүлээлгийн танхимын нөгөө үзүүр дэх шилэн хаалга руу хандав. Вэстерн Юнион компанийн оффис дахь цаг тав арван наймыг зааж байлаа. Буухиа галт тэргэнд сууж амжина гэсэн үг. Эргэдэг хаалганы хажууд хүлээнгээ гадагш хартал бороо орсон хэвээр. Өнөөдөржингөө шавшсан юм. Борооны шиврээнд гудамжны дуу чимээ улам бүр тодордгийг тэр анзаарав. Гадагш гармагцаа цоглог нь аргагүй зүүн тийш, Мэдисоны өргөн чөлөөг чиглэн алхаллаа. Зам түгжирч, холд хотын нэг захаас нөгөө хүртэл хөндлөн туулж өнгөрдөг гудамжинд машины дохио хангинана. Явганы зам ч хүн ихтэй. Ажил тарж, оффисоосоо гарч ирэхийг нь зурвасхан харлаа гээд ер юу олж долооно гэж бодсон юм бол гэх бодол Блэйкийн толгойд зурсхийв. Арай араас нь мөшгиж байгаа юм биш биз?

Хотоор явахдаа Блэйк барагтай бол эргэж хардаггүй. Тэр л зангаараа энэ удаад ч арагш харсангүй. Цааш алхлангаа бороотой өдрийн төгсгөлд хотын их нүргээн дунд бүсгүйн хөлийн чимээг бусад дуу авианаас ялгаж чадах аятай (дэмий л) чих тавин чагнасхийв. Гудамжны нөгөө талд барилгын хана цоорч, онгорхой гарсан байхыг анзаарлаа. Хаалга, цонх, ер юуг ч юм нураагаад, өөр юу ч юм барьж босгох гэсэн ч ган төмөр зүйл явганы зам дээр ёрдойж, онгорхой цоорхойгоор өдрийн гэрэл тусна. Блэйк тэр цоорхойн эсрэг талд зогсоод дэлгүүрийн үзмэр лүү харав. Дотоод засал чимэглэл, эсвэл дуудлага худалдааны газар бололтой. Үзмэрийг нь яг л хүмүүсийн өөрсдөө тэндээ амьдарч, найз нөхдөө урьж дайлж цайлдаг өрөө шиг тохижуулжээ. Намхан ширээн дээр аяганууд, унших сэтгүүлүүд, ваартай цэцэг тавьсан хэдий ч цэцэг нь хэдийн хатаж хорчийсон, аяганууд нь хоосон, зочид нь ирээгүй мэт харагдана. Блэйк шилэн хананд өөрийн тусгалаа тодхон харлаа. Ардуур нь хүмүүс сүүдэр мэт урсан өнгөрнө. Гэнэт нөгөө хүүхний дүрс үзэгдэв. Маш ойрхон байсан учир Блэйк цочирдлоо. Ердөө ганц хоёрын алхмын цаана зогсож байх аж. Эргэж хараад, яах гээд араас нь мөшгөөд байгааг нь асууж болох байсан ч Блэйк бүсгүйтэй ярилцахын оронд, хэлбэр дүрсээ алдсан царайны тусгалаас нь даруй нүүр буруулж, гудамжаар цааш явав. Бүсгүй түүнд сайн санаж ирээгүй нь лав. Бүр цааш харуулъя гэж бодсон ч байж магад.

Огцом эргэхэд нь, бүсгүйн царайны тусгал бүрх малгайнх нь хүрээг шүргэж, хүзүүг нь даган борооны ус урсахыг Блэйк мэдрэв. Айдаст автан хөлс бурзайх шиг таагүй санагдана. Хүйтэн усан дусал нүүрнээс нь нүцгэн гар луу нь урсах, борооны ус зайлуулах хоолойн хуршмал, эхүүн үнэр ханхийх, хөл нь нороод хамар нь шуухитнаж магад гэсэн бодол зурсхийх давхцаад (бороонд алхлахад хэзээд ийм тухгүй сэтгэгдэл төрдөг дөө), араас нь мөшгөж буй явдал түүнд улам бүр айдас түгшүүр төрүүлж, түүний ямар ч хамгаалалтгүй бие махбодод хялбархан аюул занал учруулж болох мэт санагдав. Илүү тод гэрэлтэй Мэдисоны өргөн чөлөөний булан өмнө нь харагдана. Мэдисоны өргөн чөлөөнд хүрчихвэл аюулгүй болох мэт санагдлаа. Буланд, хоёр хаалгатай нарийн боовны мухлаг байна. Блэйк, хотоор хөндлөн өнгөрдөг гудамж дахь хаалгаар нь дотогш ороод, бусад хүмүүсийн адилаар самар, кофетой цагираган боов авч, Мэдисоны өргөн чөлөөн дэх хаалгаар нь гадагш гарав. Өргөн чөлөөгөөр доош уруудангаа, сонин сэтгүүл худалдаалдаг түцний хажууд түүнийг хүлээж зогсох бүсгүйг харлаа.

Хүүхэн тийм ч ухаалаг биш юм. Блэйк түүнээс ер ядах юмгүй салчхаж болох байлаа. Таксины нэг хаалгаар ороод, нөгөөгөөр нь гараад явчхаж болох байв. Гүйгээд зугтчихаж ч болох байсан. Гэхдээ зугтах юм бол, бүсгүй хүч хэрэглэх байх. Бүсгүй яах аргагүй урьдаас төлөвлөсөн гэсэн бодол Блэйкт төржээ. Блэйк төөрдөг байшин шиг байрласан олон барилга, газар доорх гарц, олон тооны цахилгаан шаттай өндөр барилга, хүн зон холхисон хүлээлгийн өрөөнүүдтэй учир араас нь дагаж яваа хүнээс түвэггүйхэн салчих боломжтой газар луу ойртов. Энэ хавийг тэр сайн мэднэ. Ингэж дүгнэхийн зэрэгцээ цагираг боовны үл мэдэг дулаан, чихэрлэг үнэрийг авсан нь түүнд урам зориг өгөв. Хүн ихтэй гудамжинд түүнд хор хохирол учруулна гэж бодох нь утгагүй хэрэг. Бүсгүй бусдад хууртсан, ганцаардсан, мулгуу нэгэн байж маарна. Тэгээд л ингэж аашилж байгаа биз. Блэйк ямар ч нөр нөлөөгүй хүн; түүнийг ажлын газраас нь галт тэрэгний буудал хүртэл мөшгөх ямар ч шаардлагагүй. Тэр чухал үр дагавартай нууц мэдэхгүй. Цүнхэнд нь байгаа тайлангуудад, нойтон гудамжинд борооны цувтай эрчүүдийг нойтон гудамжинд мөшгөж тагнахад хүргэх дайн, энх тайван, хар тамхины наймаа, устөрөгчийн тэсрэх бөмбөгтэй холбоотой олон улс даяар сүр дуулиан дагуулдаг мэдээлэл байхгүй. Өмнө нь, эрчүүдийн ордог баар харагдлаа. Ийм л амархан байж шүү дээ!

Гибсоны коктейль захиалаад, цонхоор мөнөөх бүсгүйд харагдахгүйн тулд тэйкенд хоёр эрийн дунд шахцалдан нугдайж суув. Баар гэртээ харихын өмнө ганц хундага юм уухаар ирсэн зорчигчдоор дүүрэн аж. Гутал, барьж яваа шүхэр дээрээ гадаах үдэш бүрэнхийн хуршмал үнэрийг тээсээр орж ирсэн тэдний дунд Блэйк коктейлиэсээ амсмагцаа тайвширч, түүнийг тойрон хүрээлсэн ихэнхдээ төдийлөн залуу гэхээргүй нүүр царайнуудыг шинжин харав. Эрчүүд санаа зовлоо зовлоо гэхэд, татварын хувь болон худалдааны албанд хэнийг томилох тухайд л санаа зовсон янзтай харагдана. Блэйк нөгөө хүүхний нэрийг санахыг хичээлээ. Дэнт авхай, Бэнт авхай, эсвэл Лэнт авхай ч байж магадгүй, нэг тиймэрхүү л нэр байсан. Нэрийг нь санахгүй байгаа тун хачин хэрэг шүү. Уг нь тэр хэр баргийн юм мартддаггүй ой тогтоолтоороо бахархдаг юм. Тэгээд ч тэдний хоорондын явдлаас хойш зургаан сар л өнгөрсөн.

Нэг өдөр, үдээс хойш, хүний нөөцийн албанаас бүсгүйг түүн рүү явуулсан. Блэйк нарийн бичиг хайж байсан юм. Хар үстэй, туранхай, бүрэгдүү эмэгтэй. Хорь гарч яваа байх. Энгийн хувцасласан, бие хаа нь сүртэй сайхан биш, нэг оймс нь бага зэрэг мушгирчихсан, гэхдээ зөөлөн намуун хоолойтой. Блэйк бүсгүйг туршиж үзэхээр шийдэв. Шинэ нарийн бичиг хэд хоног ажилласныхаа дараагаар, эмнэлэгт найман сар хэвтэж эмчлүүлсэн гэдгээ, ажилд орох амаргүй байсныг, түүнчлэн өөрт нь боломж олгосон Блэйкт талархаж буйгаа хэллээ. Үс нь хар, нүд нь хар; бүсгүй нэг л тийм таатай хар бараан өнгөний мэдрэмж Блэйкт төрүүлжээ. Илүү сайн таниад ирмэгц, бүсгүй их эмзэг, тиймээс ч ганцаардмал нэгэн юм шиг санагдав. Нэг удаа Блэйкт түүний амьдралыг хэрхэн төсөөлдөг тухайгаа (найз нөхөд, мөнгө хөрөнгө ихтэй, өнөр өтгөн, халуун дотно гэр бүлтэй) ярьж байхад нь, дутагдаж гачигдахтай холбоотой хачин мэдрэмж төрсөн. Бусад хүний амьдралыг байгаагаас нь хавьгүй сайхан төсөөлдөг нэгэн мэт санагдсан. Нэг удаа бүсгүйг ширээн дээр нь сарнай тавихад, Блэйк сарнайг нь хогны сав руу шидээд, “Би сарнайнд дургүй,” гэж хэлэв.

Нарийн бичгийн дарга ажилдаа чадамгай, цаг сайн баримталдаг, бичгийн машин сайн цохидог аж. Нэг л юм Блэйкийн санаанд нийцээгүй нь бүсгүйн бичгийн хэв байлаа. Эв хавгүй бичиг нь гадаад үзэмжтэй нь ер тохирохгүй байх шиг санагдсан аж. Арагш нь налуулж, бөөрөнхийдүү маягтай бичих байх гэж бодсон ч урагш нь нэг, арагш нь нэг налуулж, нэгэн жигд биш, эв хавгүй бичдэг байв. Сэтгэл санааны зөрчилдөөний хохирогч нэгэн байж таарна, тэр зөрчилдөөнийхөө нөлөөгөөр ингэж тасалдуулж, хайш яайш бичдэг байх гэж Блэйк таамаглалаа. Бүсгүй ажилд ороод, гурван долоо хоног болсны дараагаар тэд нэг орой ажил дээрээ оройтоход, Блэйк түүнд ажлын дараа уух юм авч өгөхийг санал болгожээ. “Та үнэхээр уумаар байгаа бол, манайд виски байгаа шүү,” гэж бүсгүй хариулсан аж.

 Амьдардаг өрөө нь Блэйкт ханын шүүгээ шиг сэтгэгдэл төрүүлэв. Буланд нь хослол, малгайн хайрцгуудыг овоолжээ. Ор, аяганы шүүгээ, түүний одоо сууж буй сандлыг багтаах зайгүй шахам атал нэг хананд босоо төгөлдөр хуур байрлуулсан байлаа. Тавиур дээр нь Битховены сонатууд харагдана. Бүсгүй түүнд уух юм өгөөд, хувцсаа сольж, илүү тухтай юм өмсье гэв. Блэйк ч тэгэлгүй яах вэ хэмээлээ; угаасаа тэр үүнд л болж ирсэн юм чинь. Мань эрд ямар нэг эргэлзээ тээнэгэлзээ төрсөн бол тэр нь ер санаанаасаа аваад хаячхаж ядахааргүй эргэлзээ байсан нь лав. Бүсгүйн өөртөө итгэлгүй, нэг л тийм дутагдаж гачигдаж буй мэт мэдрэмж нь Блэйкийг энэ явдлаас үүдэх үр дагавраас хамгаалах мэт санагдлаа. Тэр хэзээд ийм өөртөө итгэлгүй эмэгтэйчүүдийг сонгодог.

Цаг орчмын дараа хувцсаа буцааагаад өмсөхдөө бүсгүй уйлж байв. Блэйк сэтгэл хангалуун, дулаан, нойрмог санагдаж эмэгтэйн уйлж буй тухайд төдийлөн санаа зовсонгүй. Хувцаслангаа бүсгүйн өрөөний цэвэрлэгч эмэгтэйд зурвас бичсэн нь аяганы шүүгээн дээр байгааг анзаарлаа. Хаалга нь бага зэрэг онгорхой угаалгын өрөөнөөс л гэрэл тусах бөгөөд энэ бүдэг гэрэлд ч мөнөөх аймшигтай мурий сарий таталгасан бичиг бүсгүйтэй огтхон ч зохицохгүй, өөр шалиг завхай нь дэндсэн эмэгтэйн бичиг байж таарах мэт Блэйкт санагдав. Маргааш нь хамгаас ухаалаг гэж бодсон тэр аргаа Блэйк ашиглажээ. Бүсгүйг үдийн цайндаа гарсан хойгуур, хүний нөөцийн алба руу утасдаж, түүнийг ажлаас хасахыг хүсэв. Өөрөө үдээс хойш чөлөө авлаа. Хэдэн хоногийн дараа, бүсгүй оффист түүнтэй уулзахаар ирэхэд, ресепшн охинд дотогш оруулахгүй байхыг даалгав. Түүнээс хойш өнөө оройг хүртэл дахиж уулзаагүй.

Блэйк хоёр дахь хундагаа уугаад, цаг руу хараад, буухиа галт тэрэгнээс хоцорсноо мэдлээ. Орон нутгийн тав дөчин наймын галт тэргэнд суухаас аргагүй болжээ. Баарнаас гарахад, гадаа бүдэг гэгээтэй, бороо орсон хэвээр. Галт тэрэгний зогсоол тийш алхлангаа ганц хоёр удаа эргэж харахад, аюулгүй юм шиг санагдлаа. Тэр хэр баргийн юм мартдаггүй хүн атал бааранд цагираг боовоо мартсанаа мэдээд, ухаан санаа нь төвлөрөхгүй байгааг ойлгов. Ой санамж нь ийнхүү будилсан нь таагүй сэтгэгдэл төрүүлжээ.

Сонин худалдаж авав. Орон нутгийн галт тэрэг түүнийг суухад хүн багатай байлаа. Тэр голын эрэг дагуу суудалд суугаад, борооны цуваа тайлав. Блэйк бол бор хүрэн үстэй туранхай эр. Түүнийх шиг цонхигор царай, саарал өнгийн нүд, таагүй дур сонирхолд татагддаг хүнд л юу юм гэхээс, ер ямар ч онцлох юмгүй хүн. Биеэ авч явах бичигдээгүй ёс горим байдгийг хүлээн зөвшөөрсөн аятай (яг л бид бүгд шиг) хувцасладаг. Цув нь мөөгний цайвар бор өнгөтэй. Малгай нь хар хүрэн; хослол нь ч мөн ялгаагүй. Зангианы хээ нь цөөн хэдэн тооны тод өнгийн утастайг эс тооцвол ийнхүү өнгөгүй гэмээр хувцасласан нь түүнд хамгаалалт болж байх шиг санагдана.

Вагонд суугаад хөрш хавийнхаас нь хүн байна уу шалгаж эргэн тойрноо нүд гүйлгэв. Түүнээс хэдэн суудлын урд, баруун гар талд хатагтай Комптон суужээ. Хатагтай инээмсэглэсэн ч инээмсэглэл нь дорхноо унтарлаа. Яах ийхийн зуургүй, аймшигтай арчигдав. Ноён Уоткинс Блэйкийн яг өмнө суужээ. Ноён Уоткинс үсээ засуулахаар болсноос гадна гадуур бие авч явах ёс горимыг зөрчсөн харагдана; тэр тансар хилэн хүрэм өмссөн байв. Блэйк тэр хоёр хэрэлдсэн учир ярилцахаа больсон.

 Хатагтай Комптоны инээмсэглэл хувьсхийн арчигдсаныг Блэйк огтхон ч ойшоож үзэхгүй. Комптоныхон Блэйкийнхний хажуугийн байшинд амьдардаг, хатагтай Комптон хүн хэрэгт хошуу дүрэхгүй байх ямар чухлыг огтхон ч ойлгодоггүй. Эхнэр Луиз нь хатагтай Комптонд хамаг зовлонгоо тоочдогийг Блэйк мэднэ; биеэ барьж чадахгүй уйлж дуулахыг нь болиулахын оронд хатагтай Комптон өөрийгөө нэг төрлийн наманчлуулагч ламтан гэж бодож төсөөлж явдаг бололтой, Блэйкийнхний хувийн амьдралыг сонирхоно гэж жигтэйхэн. Хамгийн сүүлд хэрхэн хэрэлдэж маргалдсанаа ч Луиз түүнд ярьснаас зайлахгүй. Блэйк нэг орой илүү цагаар ажиллаад ядруу амьтан гэртээ иртэл, Луиз оройн хоол юу ч бэлдээгүй зогсож байсан. Лонхтой жин нь бүр дундарчихсан, Блэйкийн баарнаас авсан гурван шилэн аяганд уруулын будаг нялагдсан байлаа. Блэйк гал тогооны өрөөнд ороод, араас нь дагаж орж ирсэн Луизад хандан, тэр өдөр сарын таван гэдгийг гал тогооны өрөөн дэх хуанли дээр харуулан, уг өдрийг тойруулан зурав. “Нэг долоо хоногийн дараа арван хоёрон, хоёр долоо хоногийн дараа арван есөн,” гэснээ арван есийн тоог тойруулан зурж, “Би хоёр долоо хоног чамтай ам нээхгүй. Тэгэхээр арван есөн хүртэл гэсэн үг,” хэмээлээ. Луиз уйлж, эсэргүүцсэн ч одоо нөхрөө гуйж гувшаад ямар ч нэмэргүй болоод найм есөн жил болж байв. Луиз хөгширсөн. Одоо нүүрний үрчлээ нь нууж далдлах аргагүй болж, оройн сониноо уншихаар нүдний шилээ хамар луугаа буулгахаараа нэг тийм онцгүй харь хүн шиг харагддаг. Сэтгэл татах цор ганц онцлог нь болох дур булаам байдал нь үгүй болсон. Есөн жилийн өмнө Блэйк өрөөнүүдийг холбосон хонгилд номын шүүгээ хийгээд, хүүхдүүддээ номоо үзүүлэхгүйн тулд модон хаалганууд нь түгжээ суулгажээ. Гэхдээ тэд удаан хугацаанд хөндийрсөн нь Блэйкт сүртэй санагдсангүй. Тэр эхнэртэйгээ хэрэлддэг, гэхдээ эхээс төрсөн эр хүн бүр тэгдэг. Энэ чинь хүний төрөлх араншин. Гэр бүлийн хосын дуу сонсогдох зочид буудлын дотор хашаа, агааржуулах хоолой, зуны үдшийн гудамж гэх мэт хаа сайгүй эвгүй муухай үгс дуулдана.

Блэйк, ноён Уоткинс хоёрын муудалцсан нь, Блэйкийн гэр бүлтэй хамаатай ч хатагтай Комптоны уруулаас инээмсэглэл нь юун даруй арчигдахаар хэмжээний ноцтой сүртэй асуудал биш. Уоткинсынхон байр хөлсөлдөг. Ноён Уоткинс өдрөөс өдөрт ёс зүйн дүрэм журмыг зөрчдөг төдийгүй (нэг удаа бүр сандаал углачихсан найм арван дөрвийн галт тэргэнд суухаар явж байсан), сурталчилгааны зураг зурж амь зуудаг. Блэйкийн ууган хүү (Чарли арван дөрөвтэй) Уоткинсын хүүтэй найзалж, Уоткинсынхны хөлсөлдөг хог новшиндоо дарагдсан байшинд цагийг өнгөрүүлэх болсон юм. Энэ нөхөрлөл түүний зан ааш, эмх цэгцэд нөлөөлж эхэлсэн. Удалгүй Уоткинсынд хооллож, улмаар хагас сайны шөнө тэднийд хонодог боллоо. Эд хогшлынхоо ихэнхийг тийш нь зөөж, ихэнх шөнийг тэнд өнгөрүүлж эхлэхтэй нь зэрэг Блэйк арга хэмжээ авахаас өөр аргагүйд хүрэв. Тэр Чарлитай өөртэй нь ярилгүй, шууд ноён Уоткинстой ярилцсан. Тун сүртэй байж магадгүй зарим нэг зүйлийг хэлэхээс өөр аргагүйд хүрсэн. Ноён Уоткинсын хиртэй урт үс, тансар хилэн хүрэм нь тэр орой Блэйкийн зөв байсныг батална. Гэхдээ хатагтай Комптоны инээмсэглэл хувьсхийн сарнисан нь, ноён Уоткинсын үс хир даг болсон байгаа нь, Блэйк газрын гүнд тав дөчин наймын галт тэрэгний тухгүй суудалд суугаад сэтгэл амрахад саад болохгүй. Вагон гэр бүлээрээ хоноглосон тэсрэх бөмбөгнөөс хамгаалах подвал шиг ужиг, хачин үнэртэнэ. Таазнаас зорчигчдын толгой, мөр лүү тусах гэрэл бүдэгхэн. Цонхны шилэн дээрх хир тоос өөр нэг аяллаас үлдсэн борооны усанд мөр татуулан зурсхийж, дэлгэсэн сонин бүрийн ардаас гаанс, янжуурын утаа багшран суунаглах авч энэ бүхэн, Блэйк одоо аюулгүй болсныг илчилж, түрхэн зуурын аюул заналд өртсөний дараагаар хатагтай Комптон, ноён Уоткинс хоёрын тухайд бага ч атугай халуун дотно мэдрэмж түүнд төрлөө.

Галт тэрэг газар доорх хонгилоос дээш өгссөөр өдрийн бүдэг гэрэлд гарч, хот, захын хороолол Блэйкт араас нь мөшгиж буй бүсгүйг мартуулав. Эмэгтэйн талаар бодож эргэцүүлэх, гэмших сэтгэлд автахаас зайлсхийхийн тулд тэр оройн сониндоо анхаарлаа хандууллаа. Цонхоор харагдах орчныг нүд буландан харж байв. Аж үйлдвэрийн дүүрэг харагдах агаад өдрийн энэ цагт гунигтай сэтгэгдэл төрүүлнэ. Суурь машины байр, агуулах олноор эгнэж, дээр нь үүлсийн дунд багахан шаргал гэрэл зурсхийхийг Блэйк харлаа. “Ноён Блэйк,” гэж хэн нэгэн хэлэх нь тэр. Тэр дээш өндийн харав. Нөгөө эмэгтэй. Найгаж дайвлах вагонд тэнцвэрээ олохоор суудлын арын түшлэгээс нэг гараараа бариад зогсож байна. Яг тэр мөчид Блэйк бүсгүйн нэрийг саналаа: Дэнт авхай. “Сайн байна уу, Дэнт авхай?” гэж тэр мэндлэв.

“Би энд суувал болох уу?”

“Болох байх аа.”

“Баярлалаа. Та тун эелдэг юм. Би танд ингэж түвэг удах гээгүй юм. Тэгж түвэг удах хүсэл надад алга...” Толгойгоо өндийлгөн бүсгүйг харахад Блэйкт айдас төрсөн ч бүрэг дууг нь сонсоод сэтгэл тайвшрав. Суудал тавьж өгөх гэсэн мэт доороо утга учиргүй ондолзсонд, бүсгүй доош суулаа. Тэгснээ санаа алдав. Нойтон хувцас нь Блэйкт үнэртэнэ. Бүсгүй хямдхан өрвөлөг өд хатгасан, хэлбэргүй, хар малгай өмсжээ. Нимгэн даавуун пальто, бээлий өмсөж, том цүнх авч явна.

“Танайх ийшээ байдаг юм уу, Дэнт авхай?”

“Үгүй.”

Дэнт авхай цүнхээ нээгээд, алчуураа гаргаж ирэв. Тэр уйлж эхэлжээ. Блэйк эргэн тойронд нь тэднийг ажиглаж буй хүн байгаа эсэхийг шалган нүд гүйлгэлээ. Үгүй ээ, тэднийг тоосон хүн алга. Тэр оройн галт тэргэнд мянган зорчигчтой цуг яваа. Тэдний хувцас хунарыг, бээлий нь цоорхой эсэхийг анзаарч, хэрэв тэд унтаад, амандаа гүнгэнэвэл чухам юунд санаагаа чилээсэн юм бол гэж бодож эргэцүүлнэ. Сониндоо хамраа шургуулахаасаа өмнө бүгдийг нь ангилсан. Баян, ядуу, гайхалтай, уйтгартай, хөрш, хөндлөнгийн хүн гэх мэтээр тодорхойлсон, гэвч тэр мянган хүний хэн нь ч уйлаагүй. Бүсгүйг цүнхээ нээхэд нь Блэйк сүрчигнийх нь үнэрийг санав. Тэднийд юм уухаар очсон тэр шөнө энэ үнэр арьсан дээр нь наалдчихсан.

 “Би хүнд өвчтэй байсан,” гэж эмэгтэй хэллээ. “Хоёр долоо хоног хэвтсэний эцэст анх удаа л гадагшаа гарч байгаа минь энэ. Би аймшигтай өвдсөн.”

“Тун харамсалтай юм болжээ, Дэнт авхай,” гэж Блэйк ноён Уоткинс, хатагтай Комптон хоёрт сонсогдохуйц чангаар хэллээ. “Та одоо хаана ажиллаж байгаа вэ?”

“Юу?”

“Та одоо хаана ажиллаж байгаа вэ?”

“Битгий инээд хүргээд бай,” гэж бүсгүй зөөлөн дуугаар хэлэв.

“Ойлгосонгүй.”

“Чи тэдний ухаан санааг хордуулсан.”

Блэйк мөрөө цэхлээд, далаа хавчлаа. Энэ түрхэн зуурын хүчилсэн хөдөлгөөн нь эндээс өөр газар байх хүслийг нь илэрхийлж байв. Энэ хүүхэн гарцаагүй гай удна. Блэйк гүн амьсгаа авлаа. Аюул занал багатай орчинд байгаа гэдгээ өөртөө батлахаар бүдэг гэрэлтэй, хүн багатай вагоныг нүд гүйлгэн харав. Хүүхэн хүндээр амьсгалж, бороонд нэвчсэн пальтоных нь үнэр ханхийнэ. Галт тэрэг зогсов. Гэлэнмаа, комбинезонтой эрийн хамтаар буулаа. Галт тэрэг хөдөлмөгц Блэйк малгайгаа өмсөж, цуваа авахыг завдав.

“Чи яах гэж байна?”

“Дараагийн галт тэргэнд сууя.”

“Үгүй шүү, үгүй, үгүй, үгүй.” Бүсгүй нүүрээ түүний чихэнд наах шахам ойртуулсан учир Блэйк хацар дээрээ халуун амьсгалыг нь мэдрэв. “Тэгэх гээд үзээрэй. Надаас зугтах гээд үзээрэй. Би гар буутай яваа; зугтах гэвэл чинь буудчихна шүү. Гэхдээ надад чамайг алах хүсэл алга. Зүгээр л ярилцах гэсэн юм. Хөдөлсний хэрэггүй, буудчихна шүү. Битгий хөдөл, ойлгосон уу?”

Блэйк суудалдаа огцом суулаа. Босоод, тусламж эрэн хашхирахыг хүслээ гэхэд, тэгж хашхирч чадахгүй байв. Хэл нь хоёр дахин хөөж томроод, хөдлөх гэхэд нь тагнайд нь аймшигтай наалдчихсан байлаа. Хөл нь хөшжээ.  Зүрх нь хүчтэй савлахаа болиосой, тэгвэл чухам ямаршуу аюул заналд өртөөд байгаагаа шүүж тунгаах юм сан гэж бодов. Эмэгтэй хажууханд нь суугаад, цүнхэн дэх гар буугаа гэдэс рүү нь чиглүүлсэн байлаа.

“Чи одоо намайг ойлгосон биз? Тоглоогүй гэдгийг нь ойлгоо биз дээ?” гэж бүсгүй хэлэв. Блэйк ярих гэсэн боловч дуу нь гарсангүй. Толгой дохилоо. “Одоо хоёулаа хэсэг зуур чимээгүй сууя. Их догдлохоор ухаан санаа минь самуурчих юм. Намайг бодол санаагаа цэгцэлтэл жаахан чимээгүй сууя,” гэж бүсгүй хэллээ.

Хэн нэгэн тусалж таарна, гэж Блэйк бодов. Ер удахгүй. Түүний харцыг, эсвэл бүсгүйн хажууд нь хачин жигтэй суусныг хараад, хэн нэгэн хүн хөндлөнгөөс оролцоно, тэгээд энэ бүхэн төгсгөл болно. Аюул заналд өртөөд байгааг нь анзаарах хүртэл хүлээх хэрэгтэй. Блэйк цонхоор гол мөрөн, тэнгэрийг харав. Борооны үүл цонхны халхавч шиг л хөшиглөн бууж, түүнийг гадагш харах зуур, тэнгэрийн хаяан дахь улаан шаргал гэрэл нүд гялбам тодорлоо. Хурц гэрэл гол мөрний давлагаан дээгүүр тархаж (гэрэл нүүж байгааг тэр харж байв), зууханд асах ёлтгор цог шиг гэрлээр голын эргийг тармуурдаад, унтарчихлаа. Тусламж удахгүй ирнэ, гэж тэр бодов. Галт тэрэг дахин зогсохоос өмнө хэн нэгэн хүн түүнд тусална; гэвч галт тэрэг зогсож, хүмүүс бууж суух зуур, хажууд нь суугаа бүсгүйн амийг нь хэлтрүүлсний ачаар Блэйк амьтай голтой хэвээр байв. Хэн ч түүнд туслахгүй гэх магадлалтай Блэйк нүүр тулж чадахгүй. Түүний амь нас аюул заналд өртөөд байгааг хүмүүс анзаарахгүй, мөн хатагтай Комптон түүнийг Шэйди хиллд оройн хоол хамт идэхээр ядуу зүдүү хамаатнаа авч яваа гэж бодсон гэх магадлалыг тэр дараа нь тунгаах байлаа. Тэгтэл хатсан аманд нь шүлс дүүрч, тэр ярьж чадахтайгаа болов.

“Дэнт авхай?”

“За?”

“Та яг юу хүсээд байгаа юм бэ?”

“Би чамтай ярилцмаар байна.”

“Та оффист минь ирж болно шүү дээ.”

“Үгүй шүү. Би тийшээ чинь хоёр долоо хоногийн турш өдөр бүр очсон.”

“Та цаг тохирч болно.”

“Үгүй. Бид энд ярилцсан нь дээр. Би чамд захиа бичсэн ч гадагш гарч захиагаа явуулж чадахааргүй өвдсөн. Би захиандаа бүхий л бодлоо бичсэн. Би аяллаар явах дуртай. Галт тэргэнд дуртай. Гэхдээ би хэзээ ч аялах мөнгөтэй байгаагүй. Чи гаднах энэ байгалийг орой бүр харсаар, одоо анзаарахаа больсон биз, харин удтал хэвтэрт байсан хүнд бол энэ тун сайхан байна. Бурхныг гол мөрөнд ч, уул нуруунд ч байхгүй гэлцдэг ч миний бодлоор тэр тэнд байгаа. ‘Цэцэн ухаан хаана байна? Ухаарлын орон хаана байна? Надад байхгүй гэж гүн гүнзгий ангал хэлнэ; надад ч байхгүй гэж далай тэнгис хэлнэ. Бид хүчийг өөрсдийн чихээр сонссон гэж сүйрэл, үхэл хэлнэ.’

“Юу бодож байгааг чинь би мэднэ,” гэж бүсгүй хэллээ. “Чи намайг галзуурчхаж гэж бодож байгаа, тийм ээ, би дахиад өвдсөн, гэхдээ одоо би эдгэрнэ. Чамтай ярьснаар бие сэтгэл минь дээрдэнэ. Чамтай ажиллахаар ирэхээсээ өмнө би хэзээ ямагт эмнэлэгт байсан, гэвч тэд намайг эмчлэх гэж оролдоогүй, харин ердөө өөртөө итгэх итгэлийг минь үгүй хийхийг хичээсэн. Би гурван сарын турш ажил хийгээгүй. Би чамайг цааш нь харууллаа ч тэд намайг буцаагаад эмнэлэгт хэвтүүлэхээс өөр яах ч үгүй, тэгэхээр надад айх юм байхгүй гэдгийг ойлгож байгаа биз дээ? Гэхдээ хоёулаа дахиад жаахан чимээгүй сууя. Би тайвшрах хэрэгтэй байна.”

Галт тэрэг голын эрэг даган өгсөх зуур Блэйк зугтах төлөвлөгөө боловсруулах гэж хүчилсэн хэдий ч амь насанд нь шууд заналхийлж буйгаас үүдэн төлөвлөгөө боловсруулахын оронд, энэ хүүхнээс зугтаж ямар олон арга зам байсныг эргэцүүллээ. Ийнхүү харамсан бодмогцоо ингэх нь ямар ч нэмэргүй гэдгийг ухаарав. Бүсгүйн бүрэг ичимхий зан, өөртөө итгэлгүй байдал, савраар самардчихсан юм шиг бичгийн хэвийг нь анзаараад анхаарч болгоомжлоогүй гэдэгтээ харамсахтай агаар нэг байлаа, энэ.  Одоо түүнд алдаагаа засах боломж байхгүй, тэр ч (насанд хүрснээсээ хойш магадгүй анх удаа) өөрийн алдаандаа бүрэн харамсав. Цонхоор хартал, бараг харанхуй гэмээр болсон голд загасчилж буй хэдэн эр, дараа нь, давлагаанд хөөгдөж голын эрэг дээр хаягдсан өөдөс цуудсыг зүйгээд хадчихсан юи шиг төрхтэй намсархай завины овоохой харагдлаа.

Ноён Уоткинс дугхийжээ. Хурхирч байв. Хатагтай Комптон сониноо уншина. Галт тэрэг чихарсаар, өөр нэг буудалд тэнхээгээ барсан мэт зогсов. Хот руу явахаар цөөн хэдэн зорчигчийн хүлээж буй өмнөд рүү хөдлөх тавцан харагдана. Үдийн хоолны саваа барьсан ажилчин, ганган хувцасласан эмэгтэй, чемодантай эр гурав галт тэрэг хүлээнэ. Тэд өөр хоорондоо зайтай зогсжээ. Арын хананд нь сурталчилгаа наасан байх аж. Хундагатай дарс тулгаж буй хосын зураг, “Муурны савар” хаймар улны зураг, хавай бүжигчний зураг. Тэдний хөөр баясгалан, тавцан дээр тогтсон шалбаагнаас давж чадахгүй, тэндээ дуусна. Тавцан ч, хүмүүс ч ганцаардсан харагдана. Галт тэрэг зогсоолоос хөдөлж, захын хорооллын оочин тоочин гэрэл дунд орсноо, харанхуй хээр тал, гол мөрөн рүү зүглэв.

“Шэйди хиллд хүрэхээс өмнө захиаг минь унш,” гэж бүсгүй хэллээ. “Суудал дээр байгаа. Алив ав. Би чам руу шуудангаар илгээх гэсэн ч гадагш гарч чадахгүй өвчтэй хэвтсэн. Хоёр долоо хоног гадагш огт гараагүй. Гурван сар ямар ч ажил хийгээгүй. Байр хөлслөгч эмэгтэйгээс өөр хэнтэй ч яриагүй. Алив, гуйя, захиаг минь унш.”

Блэйк суудал дээр бүсгүйн тавьсан газраас захиаг нь авав. Захидлын хямдсан цаас гарт нь сэжгийн, заваан мэдрэгдэв. Захидлыг олон дахин эвхэж дэлгэжээ. “Хайрт нөхөр минь,” гэж бүсгүй мөнөөх янзаараа хайш яайш таваргуулан бичжээ, “хоёр хүний хайр сэтгэл тэднийг бурхны хайр тийш хөтөлдөг гэлцдэг, гэхдээ энэ үнэн гэж үү? Би чамайг шөнө бүр зүүдэлдэг. Дотор минь аймшигтай дур хүсэл оргилж байна. Би хэзээд зүүдлэх авьяастай байсан. Мягмар гарагт би цусаар бургилж буй галт уул зүүдэлсэн. Намайг эмнэлэгт байхад, тэд намайг эмчилнэ гэсэн ч угтаа өөртөө итгэх итгэлийг минь үгүй хийхийг хичээсэн. Тэд намайг оёдол хатгамал, сагс сүлжих тухай л зүүдлээсэй гэж хүссэн ч би зүүд зүүдлэх авьяас чадвараа хамгаалж чадсан. Би зөн билигтэй. Харилцуур утас хэзээ дуугарахыг хэлж чадна. Энэ насандаа би хэзээ ч жинхэнэ найзтай байгаагүй...”

Галт тэрэг дахиад зогсов. Өөр тавцан, хундага тулган ууж буй хос, хаймар ул, хавай бүжигчний өөр нэг зураг. Бүсгүй гэнэтхэн нүүрээ Блэйкийнх рүү ойртуулан, чихэнд нь шивнэв. “Юу бодож байгааг чинь би мэднэ. Царайнаас чинь илт байна. Шэйди хиллд надаас салчихна гэж бодож байгаа биз, тийм үү? Яалаа гэж дээ, би үүнийг олон долоо хоногийн турш төлөвлөсөн. Би энэ тухай л бодсон. Ярихыг минь чимээгүй сонсох юм бол би чамд муу юм хийхгүй. Би ад чөтгөрийн тухай их боддог. Хорвоо ертөнцөд ад чөтгөрүүд байдаг бол, ад чөтгөрийг төлөөлөх хүмүүс байдаг бол, тэднийг устгах нь бидний үүрэг биз дээ? Сул дорой хүмүүсийг ангуучилдгийг чинь би мэднэ. Ямар ч эргэлзээгүй. Заримдаа зүгээр л чамайг алчихмаар санагддаг. Аз жаргалд хүрэхэд минь чи л саад болоод байгаа юм шиг ч санагддаг. Заримдаа...”

Бүсгүй буугаа Блэйкийн биед хүргэв. Блэйк хэвлийн хэсэгтээ бууны амыг мэдэрлээ. Ийм зайнаас бууны сум бие нь нэвтэрлээ гэхэд орсон газартаа жижигхэн нүх үлдээнэ, харин биеэс гарсан газарт нь хөл бөмбөгийн бөмбөг шиг том нүх гарна. Дайны үеэр үзэж харсан булшлаагүй цогцсуудаа Блэйк санав. Дурсамж санаанд нь даруй буулаа: гэдэс дотор, нүд, үйрсэн яс, өтгөн болон бусад бохир заваан зүйл.

“Би амьдралдаа ердөө жаахан хайр л хүссэн юм,” гэж бүсгүй хэлэв. Буугаа хүчтэй тулгахаа больжээ. Ноён Уоткинс унтсаар. Хатагтай Комптон өвөр дээрээ гараа тавиад тайван сууж байна. Вагон зөөлөн гуйвсхийн, үүнийг даган цонхнууд хооронд өлгөгдсөн пальтонууд, мөөгний өнгөтэй борооны цувнууд хөнгөн найгалзав. Блэйк өөрийгөө хамгаалах арга хэмжээ авч цонхны тавцанг тохойлдож, зүүн хөлөөрөө уурын хоолойг жийсэн байлаа. Вагон дүнсгэр анги танхим шиг үнэртэнэ. Зорчигчид нойронд автан, бие биеэсээ хөндийрсөн мэт санагдаж, халуун агаар, нойтон хувцас, бүдэг гэрлээс хэзээ ч зугтаж чадахгүй мэт сэтгэгдэл Блэйкт төрлөө. Өөрийгөө хуурах юм бодож сэтгэл санаагаа өөд татъя гэж бодсон ч өөрийгөө хуурах, итгэл найдвар төрүүлэх ямар ч эрч хүч үлдээгүй аж.

Кондуктор хаалгаараа толгойгоо цухуйлган, “Шэйди хилл, дараагийн зогсоол, Шэйди хилл,” гэж зарлав.

“За алив, өмнө минь гараад яв,” гэж бүсгүй хэллээ.

Ноён Уоткинс гэнэтхэн сэрээд, цув, малгайгаа өмсөн, хатагтай Комптон руу харж инээмсэглэв. Хатагтай эх хүний ая намбаар ачаа бараагаа цуглуулж байх аж. Тэд хаалга руу хамтдаа урагшлав. Блэйк тэдэнд нэгдсэн ч хөршүүдийн хэн нь ч түүнтэй ярьсангүй, ар нь дагаж яваа эмэгтэйг ч анзаарахгүй байгаа бололтой. Кондуктор хаалгыг савж нээхэд, буухиа галт тэргэнд сууж амжаагүй өөр хэдэн хөрш нь аян замаа дуусгаж гэрийн бараа харах санаатай хажуугийн вагоны үлбэгэр гэрэлд хүлээн зогсож байгаа нь харагдав. Блэйк толгойгоо дээш өргөн, онгорхой хаалгаар, хотхоны гаднах хаягдмал харш, модонд хадсан “нэвтрэхийг хориглоно” гэх бичиг, нефтийн ёмкостиудыг харлаа. Гүүрний цементэн тулгуур багана онгорхой хаалганы хажуугаар тун ойрхон, гараа сунгаад хүрчхэж болохоор зайд өнгөрөв. Хойд зүгт хөдлөх галт тэрэгний тавцан дээрх эхний гэрлийн шон, хар болон алтлаг өнгөөр бичсэн “шэйди хилл” гэх бичиг, сууц өмчлөгчдийн холбооны арчилдаг бяцхан зүлэг, цэцгийн мандал, үүний дараагаар таксины зогсоол, хуучны хэв маягтай агуулах харагдлаа. Дахиад бороо орж эхэлжээ; энэ удаа бүр хувингаар цутгах мэт асгаруулж байв. Ус цалгих чимээ сонсогдож, тогтоол ус, толигор зам дээр гэрэл тусан ойж, ус дусах, цалгих чимээ түүнд хоргодох байрыг сануулна. Амьдралынх нь бүрмөсөн мартагдсан мөчлөгт хамаарах мэт тун хөнгөн, хачин бодол.

Бүсгүйг араасаа дагуулсаар доош шатаар буулаа. Зогсоолын хажууд арван хэдэн машин асаалттай хүлээж зогсоно. Вагон бүрээс зорчигч буулаа; Блэйк тэдний ихэнхийг таних хэдий ч хэн нь ч түүнийг машиндаа дайж авч явъя гэж санал болгосонгүй. Зорчигчид борооноос зугтаан тавцан дээр хоргодохоор нэг хоёроороо салж явахтай зэрэгцэн машинууд тэднийг дуудан дохиогоо хангинуулав. Гэртээ харих, уух, хурьцах, оройн хоолоо идэх цаг; Блэйк овоон дээр асах гэрлүүдийг харлаа. Бороонд гялтагнах энэ гэрэлд хүмүүс хүүхдүүдээ усанд оруулж, мах шарж, аяга тавгаа угааж байгаа. Гэрийн эзэд нэг нэгээрээ машиндаа суун, ердөө дөрвөн хүн үлдэв. Унаагүй хоцорсон хоёр зорчигч тосгоны цор ганц таксинд суулаа. “Уучлаарай, хонгор минь, манай бүх цаг хоцорч явдаг бололтой,” гэсээр нэг эмэгтэй хэдэн минутын дараа ирж нөхрөө авав. Үлдсэн ганц эр бугуйн цаг руугаа нэг, бороо руу нэг хараад, бороонд дундуур алхалж одоход, Блэйк үдэшлэгээс тарж яваа найзтайгаа биш, харин аргагүйн эрхэнд сэтгэл, зүрхээрээ салж буй андтайгаа салах ёс хийхийг хүсэх аятай араас нь харлаа. Мөнөөх эрийн явган хүний замыг чиглэн машины зогсоолоор хөндлөн гарч буй хөлийн чимээ дуулдаад, удалгүй бүдгэрч замхарлаа. Галт тэрэгний буудалд нэг утас дуугарч эхлэв. Жигд хэмнэлтэй, чанга, уйтай дуунд хэн ч хариу өгсөнгүй. Олбани руу хөдлөх дараагийн галт тэрэгний талаар хэн нэгэн лавлах гэсэн ч өртөө хариуцагч ноён Флэннаган гэрээ барааджээ. Явахаасаа өмнө бүх гэрлээ асаасан харагдана. Хүлээлгийн хоосон өрөөнд бүх гэрэл асаж байна. Тавцангийн дээгүүр, доогуур, өөр хоорондоо тодорхой зайтай, цагаан тугалган өнгөтэй, ямар ч зорилгогүй, бүдэг, жигтэй уйтай гэрэл асна. Хавай бүжигчин, хундага тулган уух хос, хаймар улыг гэрэлтүүлнэ.

“Би энд өмнө нь хэзээ ч ирж байгаагүй. Арай өөр байх гэж бодсон юм. Ийм хариугүй харагдана гэж мэдсэнгүй. Алив гэрлээс гаръя. Тийшээ яв,” гэж бүсгүй хэллээ.

Блэйкийн хөл өвдөх шиг санагдав. Ямар ч тамир тэнхээ үлдээгүй бололтой. “Алив яв,” гэж бүсгүй шавдуулав.

Өртөөний хойд талд төмөр замын ачааны агуулах, нүүрсний талбайнаас гадна махны худалдагч, нарийн боовны газрын эзэн, өртөөний даамал гурвын бүтэн сайн өдөрт загасчилдаг жижиг завинуудаа аргамжилсан усан зогсоол байна. Завинууд одоо бороонд хажуу ирмэгээ хүртэл усанд автжээ. Блэйк ачааны агуулахыг чиглэн алхангаа, газар юу ч юм хөдлөх, хяхтнах чимээ сонсоод хартал, нэг хулгана цаасан уутнаас толгойгоо гаргаад түүн рүү харж байв. Тэгснээ уутаа зуугаад, усны хоолой руу чирээд орчих нь тэр.

“Зогс,” гэж бүсгүй хэллээ. “Эргэж хар. Би чамайг өрөвдөх ёстой. Наад хөөрхийлөлтэй царайгаа хараач. Гэхдээ намайг ямар зовлон үзэж туулсныг чи мэдэхгүй. Би өдрийн цагаар гадагшаа гарахаас айдаг. Хөх тэнгэр дээрээс минь хөмөрчихнө гэж айдаг. Би яг аймхай бөжин шиг. Орой харуй бүрий ороход л дээрддэг. Гэсэн ч би чамаас хавьгүй дээр. Би одоо ч хааяадаа сайхан зүүд зүүдэлдэг. Зугаалга, диваажин, хүн төрөлхтний ах дүүсийн харилцаа, сарны гэрэлд харагдах цайз, эргээрээ дүүрэн уд модтой гол мөрөн, харь холын хотуудыг зүүдэлдэг, тэгээд ч би хайрын тухайд чамаас илүү ихийг мэднэ.”

Харлаж бараантах голоос завины ил хөдөлгүүрийн дүнгэнээн сонсогдож, өнгөрч одсон зунууд, өнгөрч одсон зугаа цэнгээний тааламжтай, тодхон дурсамжийг харанхуй усан дээгүүр араасаа дагуулав. Блэйкт чихүүдэс төрж, тэрээр харанхуй уулс, дуу дуулах хүүхдүүдийн тухай бодлоо. “Тэд намайг эмчилнэ гэсэн ч үнэндээ,” гэж бүсгүй хэлэв. “Тэд...” Хойд зүгээс айсуй галт тэрэгний нүргэлэх чимээ бүсгүйн дууг дарсан ч тэрээр цааш үргэлжүүлэн ярьсаар байв. Галт тэрэг Блэйкийн чих, хүмүүсийн ууж, идэж, унтаж, уншиж буй цонхыг дүүргэм их дуу хадаасаар өнгөрлөө. Гүүрнээс цааш далд ороход, дуу нь ч мөн бүдгэрэн, бүсгүйн түүн рүү, “Доошоо сөхөр! Сөхөр! Хэлснээр минь хий. Алив доошоо сөхөр!” гэж хашхирч буйг Блэйк сонсов.

Тэр доош өвдөглөн суулаа. Толгойгоо гудайлгав. “За болж байна,” гэж бүсгүй хэллээ. “Хэлснийг нь хийх юм бол би чамд хор хөнөөл учруулахгүй. Учир нь надад тэгэх хүсэл алга. Би чамд тусалмаар байна. Гэвч царайг чинь харахаар чамд яагаад ч тусалж чадахгүй юм шиг хааяадаа санагдах юм. Хааяадаа, би эрүүл ухаантай, хайр энэрэл дүүрэн, илүү дээр байсан бол—тийм ээ, байгаагаасаа илүү дээр—бас залуу , гоо үзэсгэлэнтэй байсан бол, чамд зөв замыг харуулъя гэхэд минь, чи надаас болгоомжлохгүй байсан юм шиг надад санагддаг. Би чамаас илүү дээр хүн, илүү дээр хүн, би цаг зав, амьдралаа ингэж дэмий үрэх ёсгүй. Нүүрээ газарт наа. Нүүрээ газарт наа! Хэлснээр минь хий. Нүүрээ газарт наа.”

Блэйк доош газарт наалдлаа. Нүүрс нүүрэнд нь хүрэв. Тэр уйлсаар газарт наалдаж хэвтэв. “Би одоо дээрдлээ. Би одоо чамаас салж болно, энэ бүхнээс салж болно, учир нь надад хайр энэрэлтэй, ухаалаг зан чанар бий, би үүнийгээ дахиж олоод, хэрэглэж болно. Би одоо энэ бүхнийг ардаа орхино,” гэж бүсгүй хэллээ. Удалгүй бүсгүйн хайрга чулуун дээгүүр дэргэдээс нь холдох хөлийн чимээ Блэйкт дуулдав. Тавцангийн хатуу гадаргуугаас гарах илүү холын, илүү тодхон чимээ сонсогдлоо. Блэйк толгойгоо өндийлгөв. Бүсгүй явган хүний модон гүүрний шатаар дээш өгсөж, гүүрээр гараад, нөгөө талын тавцан руу уруудаж байна. Бүдэг гэрэлд бүсгүй аюул заналгүй, нүдэнд тусах зүйлгүй, жижигхэн харагдана. Блэйк болгоомжлонгуй өндийн, бүсгүйн түүнийг аль хэдийн мартсныг байдал төрхөөс нь ойлгоод дээш бослоо; бүсгүй хүссэнээ гүйцэлдүүлсэн, Блэйк аюулгүй. Тэр босож, газар унасан малгайгаа аваад, гэрийн зүг алхлав. ♦