Юсуф Атылган | ГЭРИЙН БУГ

(өгүүллэг)

Өнөөдөр эсрэг талын хашаан дахь овоолоостой төмрийг ачив. Томоос том ачааны машинууд хоёр цагийн дотор төмрийг ачаад явчихлаа. Би цонхноос огт холдсонгүй. Ээж минь ганц хоёр удаа “Юундаа суугаад байгаа юм бэ, гэр орноо шүүрдээч” гэв: би тоосонгүй. Арван жилийн өмнөх машин санаанд минь орж ирсээр. Би сургуулиас буцаж ирээд, бөмбөгөөр тоглож буй хүүхдүүд рүү энэ цонхоор хардаг сан. “Охин минь, наанаа нөхөр хайгаад байгаа юм уу?” гэж ээжийг хэлэхээр би ичнэ. Арван жилийн өмнө би ээждээ хайртай ч байж дээ. Тосгоныхноос ч айхгүй. Би ч ялгаагүй тэдэн шиг байсан. Эрчүүдийн хажууд томоотой нь аргагүй сууна, хүүхнүүдийн хов живийг сонсоно. Намайг сургууль төгссөн жил эсрэг талын хашаанд төмөр овоолсон. Хашаа ямар ч амьгүй болсон. Би ч хэдэн жилийн турш цонхоор тэр овоолсон төмрийг л харах шив дээ. Өвөлдөө дээр нь цас тогтоно, зундаа аагим наранд улайсаж хална. Харин өнөөдөр тэр төмрүүдийг ачаад явсан. Одоо сэтгэлд минь найдварын оч аслаа. Хүүхдүүд хашаанд ирж бөмбөг тоглоосой гээд хүлээж байна.

Ээж доод давхраас “Хоол бэлэн” гэж хашхирав.

“Би өлсөөгүй байна. Намайг хүлээх хэрэггүй, та идэж бай!” гэж би хэллээ.

Би гудамж руу харна. Хүмүүс ганц хоёроороо өнгөрнө. Голдуу хүүхнүүд. Царай нь урвагар, алхаа гишгээ нь ширүүн. Хаа нэгтэй хэрүүл уруул хийгээд ирж яваа эсвэл хаа нэгтэй хэрүүл уруул хийхээр явж байгаа юм шиг л... Урагш чиг хараад алхацгаана. Бүгд өөртөө тун итгэдэг хүмүүс аж, харваас илт. Ямар ч алдааг уучлах сэтгэл байхгүй, эдэнд. Би доош атрилдав, нэг хачин айдас төрлөө. Энэ алх шиг нөхөр манай гудамжны махны худалдагч биш үү? Үдийн хоолоо идэхээр ирж байгаа бололтой. Мухлагаа хэнд даатгаж орхисон юм бол? Нас бие гүйцсэн туслахуудтай хэрэг. Тэд одоо нөхөөстэй хүрэмтэй хүнд ястайгаас нь хагас кило мах ер тоохгүй өгч орхино доо. Эд бурханд мөргөдөг болов уу?

Нэг хүүхэн өнгөрч байна. Би түүнийг танина, гэр нь манайхтай ойр. Нөхөр нь банканд ажилладаг гэсэн. Хөршийн хүүхнүүд түүнийг ямар аймаар муулдаг гээч, ёстой муухай. Би тэдний хэлсэнд итгэхгүй. Үргэлж биеэ биеэ муулна. Нүд нь жигтэйхэн гялалзаад ирэхийг яана. Тэр авгай хүүхнүүдийн хажууд нэг суусан бол босож явахаас ч аймаар. Намайг босоод явмагц л шууд муулаад эхлэх юм шиг санагдана. Би тэдний хэлсэнд итгэхгүй, гэхдээ энэ хүүхэнд ч дургүй. Их чалчаа. Хааяа манайд ирдэг юм. “Манай хүн” гэж нэрлэдэг нөхрийнхөө тухай ярих үедээ харц нь нэг л хачин, намайг хүнтэй суугаагүй гээд шоолоод байгаа юм шиг, өрөвдөөд ч байгаа юм шиг, харахаас дургүй хүрмээр. Гэхдээ би юу ч хэлэхгүй; ойлгоогүй юм шиг царайлна. Тэр яриад л байна. Саявтархан нөхөртэйгөө цуг банкны захирлынд очсон юм байх. “Тэднийх нэг охинтой, бүр арай л дэндүү. Бараг нөхрийн минь өвөр дээр суучих гээд байсан...” Би тэр охиныг ч өрөвдөнө, энэ хүүхнийг ч, өөрийгөө ч ялгаагүй. Бид яагаад энэ давчуу газар амьдардаг юм бол. Эсвэл бүх дэлхий тийм юм болов уу? Номд өгүүлсэн зүйлс худлаа гэж үү?

Хаалга нээгдэв. Харсан чинь ээж байна. Дургүй хүрэв. Яах гэж яваа юм бол? Хажууд байхгүй үед нь би илүү зөв бодож сэтгэдэг; ээжийгээ хайрлана, хөөрхий эмгэн, түүний ертөнц өөр шүү дээ гэнэ. Харин дэргэд минь ирмэгц уур цухал хүрнэ. Ичмээр юм гэнэ ээ, надад хамаагүй ээ, ээж жинтүүн дээр суугаад:

– Маргааш Фатмагийнхан ирж чамайг харах юм гэнэ хэмээн дуулгав.

– Би маргааш гэрт байхгүй.

– Хаачих нь вэ?

– Хаачих ч үгүй. Гэхдээ би гэртээ байхгүй. Би гарахгүй. Хүнтэй гэрлэмээргүй байна гэж би танд хэд хэлэх юм бэ.

– Хүн амьтан юу гэж ярьж байгааг чи ер мэдэх үү? Чамайг цаанаа нэг учиртай, согогтой гэцгээж байна.

– Юу дуртайгаа ярьцгааг. Гэрлэмээргүй байна. Одоо энэ хэд дэх нь вэ? Намайг битгий шахаад бай. Үгүй бол гэрээсээ зугтчихна шүү. Ааваас үлдсэн жимсний цэцэрлэг, тариан талбайг зараад, шууд л зугтана.

Ээжийн нүд бүлтийв. Босоод, хаалга саваад гарч одлоо. Хаалганы цаанаас чимээ сонсогдоно. Би түүнийг улс амьтанд шараа болгож байгаа юм гэнэ. Хүн бүр амиа хоохойлох юм гэнэ. Намайг харааж байна; дуунаас нь илт, уйлж байгаа бололтой. Би ч гэсэн уйлмаар байна.

Энэ тосгонд ер хэнтэй нь гэрлэх вэ дээ? Дээр хэн ярьж байлаа даа: “Ууж ууж шөнө дөлөөр гэртээ ирнэ. Тэгээд хөлөө өөдөөс минь жийгээд, алив тайлаадах гэнэ. Хөлөөс нь тэсэмгүй шивэр үнэртэнэ” гэсэн сэн. Дотор муухайрчихлаа, тийм нөхөртэй ер яаж хамт унтдаг байна вэ?

Хашааны хаалга нээгдээд хаагдлаа. Доош тонгойгоод хартал ээж байна. Аль авгай руу явж байгаа бол? Миний тухай гомдоллоно, дотроо уудална, тайвширна. Харин би үргэлж эндээ хоцорно, өөрөөсөө өөр ярих хүнгүй. Хүн өөрийгөө өрөвдөнө гэж байх уу? Би өрөвддөг.

Би босоод доод давхар луу буулаа. Жорлон оров. Гараад гал тогоонд гараа савандаж угаалаа. Хоолны шүүгээнд шоштой будаа. Өөр нэг тавганд тараг хийж. Би тарагтай будаа идлээ. Будаа хөрчхөж. Зүгээр ээ, би хүйтэн будаанд дуртай. Тэгээд би дахиад л өрөөндөө орлоо. Одоо дээрдсэн. Шүүгээнээс нэг ном аваад, диван дээр хэвтэв. Эхний хуудсанд авгын минь нэр бичээтэй. Энэ номуудын ихэнх нь авгынх; надад өгсөн юм. Авга хоёр жил Англид сурсан гэсэн. Надад тэр англи хэл заасан. Надад хайртай: “Охин минь, эрэгтэй сэн бол чамайг тийшээ явуулах сан” гэдэг сэн. Би аавыгаа огт мэдэхгүй. Авга минь ч намайг лицей төгсөх жил нас барсан. Угаасаа бүх юм тэр жил болоогүй гэж үү? Мөнөөх төмрүүдийг ч тэр жил хашаанд буулгасан.

Хэзээ хойно хаалга дуугарав. Би номоо орхиод бослоо. Хөл бүр хөшчихөж. Ээж түлхүүрээ мартсан юм болов уу? Би шатаар аажуухан буулаа. Эсвэл Нэжати юм болов уу? Хааяа ирж гэрийн даалгавраа хийдэг юм. Би хаалгаа нээлээ. Нэжати байна. Үсээ гөлийтөл нь самначхаж. Шар царайд нь өнөөх л шилжилтийн насны онцлог тодхон.

– Эгч ээ, сайн уу? гэлээ.

– Сайн сайн. Алив орооч.

– Авга эгч хаачаа вэ?

– Мэдэхгүй, айлд очсон байх.

Энэ Нэжати авгын минь хүү байгаа юм. Би ааваас нь сурснаа хүүд нь дамжуулдаг хэрэг. Хоёул дээшээ гарлаа. Сахлаа хусдаг юм уу даа энэ, муухай үнэртэж байна. Хартал хамрын самсаа нь үл мэдэг хөдлөөд агаар үнэрлэж байх юм. Энэ өрөөнөөс хүнтэй суулгүй гэрийн буг болсон хүүхний үнэр үнэртдэг биз. Би дасчхаад, мэдрэхгүй байгаа хэрэг. Би ширээнд суугаад:

– Алив суу суу гэлээ.

Нэжати өөдөөс минь харж суув. Ном дэвтрээ ширээн дээр тавилаа. Энэ жил Нэжати манайд ойр ойрхон ирэх болсон. Хэзээд гуньхарсан төрхтэй. Өрөөнд орохоор баярлах, ичих хослоод байх шиг. Одоо том болсон, лицейд сурч байгаа.

– Даалгавартай юу? гэж би асуулаа.

– Тийм.

Ном руугаа гараа сунгав.

– Юу гээч, эсрэг талын хашаан дахь овоолоотой төмрийг өнөөдөр ачаад явсан. Хуучин тэнд хүүхдүүд бөмбөг тоглодог байсан юм гэж би ярилаа.

– Тийм үү гэж хэлээд тэр зүгт харав: – Найзууддаа хэлье. Бид ч ирж тоглоно оо.

Ном дэвтрээ нээлээ. Бид хоёр даалгавраа хийж эхлэв. Намайг унших зуур ер сонсохгүй байгаа нь харваас илт. Намайг, биеийг минь харна. Хамгийн ихээр хөх рүү минь харц чулуудна. Доод уруул нь дорвойн унжжээ. Ялангуяа тэр булингартай харц нь. Хүсэл гэгч энэ юм болов уу? Би номыг урагш түлхээд:

– За, одоо чи унш гэв.

Тэр биеэ цэхлээд, уруулаа цорвойлгохоо болив. Гэхдээ нүдэнд нь мөнөөх булингартай харц тунаж үлдлээ. Уншиж байгаа нь ер муугүй. Би нүд рүү нь харлаа. Ногоон, ногооны хувьд гарцаагүй ногоон, гэхдээ нэг тийм нялцгай ногоон. Онцгүй. Ямар ногоон гэдэг билээ? Бах мэлхийн хүйтэн ногоон. Нөгөөх л шилжилтийн насныхны төрх. Жимбэгэр, нимгэн уруул. Ямар царай муутай хүү вэ. Царай муутай, гэхдээ л хүүхдийн шинэ цэвэрхэн төрхтэй; эсвэл залуу эрийн мэдрэмтгий аястай. Би хөлөө түүн рүү сунгадаг юм билүү гэж бодлоо. Сунгалаа. Хөдлөх зуур өвдөг нь хөлд минь шүргэв. Нэг үг буруу уншлаа.

– Наад үгээ сайн хар гэж би хэлэв.

Нэжати засаж уншлаа. Нүүрэнд нь цус дүүрч, царай нь улайжээ. Би одоо босоод ард нь гарвал, ном руу бөхийвөл, хөхөө нуруунд нь наавал. Гэвч би хөдөлж чадахгүй нь. Нэжати уншсаар. Бах мэлхий дуугарч байгаа юм шиг. Бахтай ямар төстэй юм бэ. Дургүй минь хүрч, дотор муухайрав. Өөрийгөө жигшлээ. Нэжатигийн дуу тасрав.

Би босож цонхоо нээлээ. Энэ хүнд агаар замхраг.

– Нэжати, өнөөдөр бие минь сайнгүй байна. Чамайг ирэхээс өмнө би орондоо хэвтэж байсан юм. Чи англиар сайн уншдаг юм байна. Орчуулгаа өөрөө хийчихнэ биз.

Тэр босоод:

– За, эгч ээ гэв.

Харцнаас нь мөнөөх булингар арчигджээ.

Харуй бүрий болохтой зэрэгцэн ээж гэртээ ирэв. Би доош буулаа. Гал тогооны ширээнд хамтдаа хоолоо идэв. Юу ч ярилцсангүй. Гэрт ердөө юм угаах тосгуур луу цоргоос дуслах усны чимээ гарна: тис тис тис... Бид яагаад ийм болчхов? Ээж охин хоёр биш, танихгүй хүмүүс шиг л. Яагаад тэр вэ? Хачин уламжлалтай энэ тосгоноос болов уу эсвэл бусад хүн юу гэх бол санаа зовсноос болов уу?

Хоолны дараа би радио сонсоод, хэзээ хойно орондоо оров. Цонхны халхавч хаалттай. Орондоо би ганцаараа. Нойр хүрэхгүй. Өрөө харанхуй. Цонхны халхавч хаалттай. Гэхдээ л хүүхэд уйлах чимээ сонсогдоно. Холоос, бүр алсаас гарч байгаа юм шиг. Уйтай. Ирэх өдөр хоногуудын улмаас уйлж байгаа юм шиг. Сэтгэл гунихарлаа. Хөнжилдөө шургаллаа би. Сайхан зүйл бодмоор байна. Ядаж унтаад зүүдэндээ энэ тосгоноос явах сан. Болсонгүй. Би мэднэ ээ, өнөө шөнө зүүдэнд минь бах мэлхий дээгүүр минь үсчиж, сунаж ирээд намайг үнсэх гэж оролдоно.

Гадаа хөлийн чимээ сонсогдоно. Согтуу хүн бархирна. “Ёх, аварга шаахайтай Аллах, ёх!” Яагаад яг энд бархирсан юм бол, энэ эр? Би айлаа. Үнэхээр ядруу, турихан надад хүн юу хүссэнээ хийж чадна. Согтуу хүн цонхыг минь нээж орж ирээд, хажууд минь хэвтэж болно. Гэхдээ ирсэнгүй. Дуу нь холдлоо. Одоо тэр гүүрэнд хүрээ биз. Юу гэж байгаа нь ойлгогдохгүй. Дан ганц хүний дотрыг хуурайлам, уйтгартай “Ёх” гэх чимээ сонсогдоно.

Орчуулсан: Г. Сугиррагчаа

Милан Кундера | ДАЙГДАЖ ТОГЛОСОН НЬ

I

Шатахууны заалт гэнэт тэгийг заахад спорт загварын машины жолооч залуу, машин нь арай дэндүү шатахуун иддэг гэж хэлэв. Охин (хорин хоёр орчим насны), “Дээр болсон шиг шатахуун дуусахгүй гэж найдъя,” гээд, жолоочид өмнө нь шатахуун дуусаж байсан хэд хэдэн газрыг санууллаа. Залуу санаа зовох юмгүй гэж хариулав, охинтой хамт явахад түүнд тохиолддог зүйл яг адал явдал шиг санагддаг аж. Охин эсэргүүцэв; хурдны зам дээр шатахуунгүй болох үед залуу эр биш, харин охин ганцаараа л адал явдалтай учирдаг гэнэ. Залуу эр нуугдаад, охин бүсгүй хүний дур булаам төрхөө урвуулан ашиглах хэрэгтэй болдог юм санж: Гараа өргөн машин зогсооно, хамгийн ойр шатахуун түгээгүүр лүү очно, дараа нь дахиад өөр машин зогсооно, тэгээд канистр дүүрэн шатахуунтай буцаж ирнэ. Залуу эр, охин энэ бүхнийг их зовлонтой ажил шиг ярих юм, түүнийг машиндаа суулгасан жолоочид бүгд тийм царай муутай хүмүүс байсан юм уу гэж асуув. Охин (эв хавгүй сээтгэнэсэн байртай) жолоочдын зарим нь их царайлаг байсан, гэхдээ тэр канистр бариад явж байгаа болохоор ямар нэг учир ургуулалгүй тэднээс салахаас өөр аргагүй болдог байсан гэв.
Залуу эр, “Заваан амьтан,” гэлээ. Охин, угтаа залуу л ёстой заваан амьтан болохыг хэлэв. Залууг ганцаараа машин жолоодож явахад ямар олон охин машинд нь дайгдсаныг бурхан л мэднэ гэнэ! Залуу машин жолоодонгоо гараа охины мөрөн дээр тавин духыг нь зөөлөн үнсэв. Охины өөрт нь хайртайг, хардаж байгааг мэдэж байлаа. Хардах тийм сайн зүйл биш л дээ, гэхдээ хэм хэмжээтэй бол (мөн даруу зантай хосолсон бол), хэдий тавгүйтүүлдэг ч гэлээ хардах занд сэтгэл хөдөлгөм тал ч бий. Үгүйдээ л залуу эрд тэгж санагдаж байв. Тэр ердөө хорин наймтай ч, өөрийгөө ахмад настайд тооцож, эмэгтэй хүний тухай эр хүний ухамсарлаж болох бүхнийг хэдийн мэдэж авсан гэж боддог. Хажууд нь сууж буй охины тухайд, гэнэн хонгор ааш аяг нь түүнд хамгаас таалагддаг аж.

Залуу эр замын баруун талд зуун метрийн цаана шатахуун түгээгүүр байгааг хэлэх тэмдгийг анзаарах үед шатахууны заалтын зүү аль хэдийн тэгийг заасан байв. Охин ашгүй сэтгэл амарлаа гэж хэлэв үү үгүй юү, залуу эр зүүн тийш эргэх дохио өгөөд, машинаа шатахуун түгээгүүр хүрэх шороон зам руу залсан ч дөнгөж хөдлөөд л зогсов. Шатахуун түгээгүүрийн өмнө шатахуун ачсан том ачааны машин зогсоод түгээгүүрийн танкийг дүүргэж байлаа. Залуу эр охинд, “Хүлээх болох нь,” гэж хэлээд машинаас буумагцаа комбинезонтой залуугаас чанга дуугаар, “Хэр удах вэ?” гэж асуулаа. Ажилтан, “Ер удахгүй,” гэв. Залуу эр, “Тэгж л байдаг юм,” гэлээ. Буцаж машиндаа суух гэж эргэхдээ охин машины нөгөө хаалгаар буусныг харав. Охин, “Би жаахан явж байгаад ирье,” гэлээ. Залуу эр охиныг эвгүй байдалд оруулах гэж зориуд, “Хаачих нь вэ?” гэж асуув. Тэр хоёр танилцаад нэг жилийн хугацаа өнгөрсөн ч охин одоо хэр залуугийн хажууд ичингүйрдэг хэвээр. Залууд ч охины ийнхүү ичингүйрэх таалагдана; юун түрүүнд, энэ бүрэг ичимхий зан нь түүний өмнөх танил бусад эмэгтэйчүүдээс нь өөр харагдуулдаг болохоор, хоёрт, тэр ертөнцийн бүх юм хувирч өөрчлөгддөгийг мэдэх учраас. Ийм ч учраас охины бүрэг ичимхий зан түүний хувьд үнэ цэнтэй зүйл ажээ.

_____________

II

Замд явах зуур охин залуугаас (тэр зогсолгүй хэдэн цагаар машин жолооджээ) ой модтой газар зогсохыг гуйхаасаа төвөгшөөж байлаа. Залуу эр гайхсан дүр эсгэн зогсож яах гэж байгааг асуухаар охин уурлана. Энэ ичимхий зан нь утгагүй, үеэ өнгөрөөсөн зүйл гэдгийг тэр мэднэ. Ажил дээрээ ичимхий зангаасаа болж удаа дараа тоглоом шоглоомын бай болж байгаагаа анзаарсан аж. Одоо улайх нь дээ гэж бодмогц л нүүр нь улайж орхино. Охин үнэндээ бол найзалдаг хүүхнүүд шигээ, биеэ барилгүй чөлөөтэй байхыг хүсдэг. Тэр бүү хэл, өөртөө итгэлтэй болох арга олсон аж: Хүн төрөхдөө, асар том байшингийн хэдэн сая өрөөнөөс нэгийг авах шиг, боломжит хэдэн сая биеэс нэгийг олж авдаг гэж тэр өөртөө давтан хэлнэ. Тэгэхээр хүний бие гэдэг санамсаргүй оногдсон, тухайн хүний зан байдалд ер ямар ч хамаагүй зүйл, яг түр зээлсэн бэлэн хувцас шиг. Үүнийг өөртөө янз бүрээр давтан хэлэх ч тэр яагаад ч юм өөртөө итгэлтэй болохгүй байлаа. Бие сэтгэл хоёр нь өөр хоорондоо зохицохгүй зөрчилддөг нь түүнд ер хамаагүй юм шиг санагдах ч биеэ байнга мэдэрдэг учир цаг үргэлж санаа зовно.

Охин нэг жилийн өмнө танилцсан, хамт байхдаа аз жаргал мэдэрдэг энэ залуу эрийнхээ хажууд ч ялгаагүй санаа зовж үймэрч түгшинэ. Угтаа залуу түүний бие сэтгэл хоёрыг ялгаж авч үздэггүй, охин ч түүний хажууд бүрэн бүтэн байж чаддаг болохоор тийм аз жаргалтай байдаг биз. Аз жаргал гэж ямар нэг таарамжгүй зүйлгүй байхыг хэлэх ч, аз жаргал, эргэлзээ хоёр тийм ч ялгаатай биш болохоор охинд эргэлзэх юм мундахгүй байв. Жишээ нь, илүү царайлаг, илүү дур булаам хүүхнүүд (дээр нь тэд ер санаа зовдоггүй) хаа сайгүй, ийм хүүхнүүдийг таньдгаа ер нуудаггүй залуу эр ч илүү царайлаг, дур булаам хүүхэнд татагдан түүнийг хэзээ нэг цагт хаяж явна гэсэн бодол хааяа толгойд нь орж ирнэ. (Мэдээж, залуу тиймэрхүү хүүхнүүдтэй олонтоо танилцаж байснаа, сайн мэдэхээ хэлэх ч охин түүний насаар боддогоосоос илүү залуу гэдгийг мэдэлгүй яах вэ.) Охин залуу эр зөвхөн өөрийнх нь байгаасай гэж, өөрөө ч бүх бие сэтгэлээ зөвхөн түүнд зориулъя гэж хүсэх ч хэчнээн хичээлээ ч залуу эрд юу ч юм нэг зүйлийг огт өгч чадахгүй байгаа мэт санагддаг байв: Хөнгөмсөг өнгөц хайр эсвэл сээтэгнэх зангийн өгдөг тэр зүйлийг. Охин ноцтой байдал, хөнгөмсөг зан хоёрыг хослуулж чаддаггүйдээ өөрийгөө буруутгана. 

Гэхдээ яг одоо тэр санаа зовохгүй байв. Энэ мэт бодол ч санаанаас нь ул мөргүй арилжээ. Бие сэтгэл хөнгөн сайхан. Тэдний амралтын (охины жилийн турш хүсэн хүлээсэн арван дөрвөн хоногийн амралтын) эхний өдөр тэнгэр цэлмэг (охин бүхэл жилийн турш амралтаар тэнгэр цэлмэг байх болов уу гэж санаа зовсон юм), залуу эр ч түүнтэй цуг байна. Залуу, “Хаачих нь вэ?” гэхэд тэр ичиж улайн, юм хэлэлгүй машинаас холдсон байлаа. Охин шатахуун түгээгүүрийн эргэн тойронд бага зэрэг явав. Шатахуун түгээгүүр тариан талбайн дунд, хурдны замын хажууд, ойр хавьд өөр нүдэнд торох юмгүй газар байрлажээ. Зуун метр орчмын цаанаас (тэдний цааш явах зүгт) ой эхэлж байв. Охин тийшээ зүглэн, намхан бутны цаагуур ороод сэтгэл нь тайвширлаа. (Ганцаар зогсоод хайртай залуугаа харах түүнд таалагдав. Харин залуутай байнга хамт байвал энэ сайхан мэдрэмж үгүй болж мэднэ. Тэгэхээр охин зөвхөн ганцаараа байснаар  л энэ мэдрэмжээ хадгалж авч үлдэнэ гэсэн үг.)

Охин ойн төгөл дундаас зам руу гарахад шатахуун түгээгүүр харааны үзүүрт торойсон хэвээр байв. Шатахуун тээвэрлэдэг ачааны том машин аль хэдийн яваад, залуугийн спорт загварын машин түгээгүүрийн улаан зураас руу урагшилжээ. Охин зам даган алхлангаа хааяа хааяа гэдрэг хараа сунгаж машин ирж байгаа үгүйг шалгаж байв. Эцэст нь машин ирж явааг харлаа. Охин зогсоод замд танихгүй хүний машинд дайгдахаар дохио өгдөг хүн шиг л гараа гозойлголоо. Спорт загварын машин алгуур тоормослон охины яг хажууд зогсов. Залуу эр хаалга руу дөхөн, цонхоо буулгаад, инээмсэглэсээр асуув: “Авхай, та хаашаа явж байгаа юм бэ?” Охин сээтгэнэсэн дүртэй инээмсэглэн, “Та Быстрица руу явж байна уу?” гэж асуув. Залуу, “Тийм ээ, та суу л даа,” гээд хаалгаа нээлээ. Охин суумагц машин хөдлөв.

_____________

III

Залуу эр, охины санаа зовох юмгүй байгааг харах дуртай байв; учир нь охинд санаа зовох юм мундахгүй; ажил нь их хүнд (таагүй орчинд, үнэ хөлсгүй уртасгасан цагаар ажиллах нь элбэг), ээж нь гэртээ өвчтэй. Их ядардаг болохоор сэтгэл нь их хямарна, өөртөө итгэл муутай, хурдан түгшиж, даруй айдаст автаж шанална. Тиймээс ч залуу эр, охины баяр хөөртэй байгааг харах бүрдээ ах нь юм шиг дагаж баярладаг байлаа. Охин руу инээмсэглэн, “Өнөөдөр азтай байх чинь. Таван жил машин барьж байна, ийм хөөрхөн замын бүсгүйтэй таарч байсангүй,” гэв.

Залуугаас магтаалын үг сонсох бүрдээ баярладаг охин энэ эерэг байдлыг эвдэхгүй гэж, “Та ч сайхан залах юм аа,” гэлээ.

“Би залдаг хүн шиг байна уу?”

Охин, “Та эмэгтэй хүнд худлаа панаалдах дуртай юм байна,” гэв. Охин залуу эрийг үнэхээр эмэгтэй хүнд худлаа панаалдах дуртай гэж боддог тул энэ үгэнд нь хуучны айдсаас нь багахан холилджээ.

Охины хардах сэтгэл залууд ихэнхдээ таалагддаггүй ч тэр энэ удаа сонсоогүй дүр үзүүлэв. Тэгээд ч охин энэ үгийг түүнд биш одоогийн энэ жолоочид хэлсэн юм чинь. Залуу тоосон шинжгүй асууж буй мэт харагдахын хичээлээ:

“Энэ танд таалагдахгүй байна уу?”

Охин, “Би таны найз охин байсан бол энэ мэдээж надад таалагдахгүй байсан,” гэв. Тэр энэ үгээрээ залууд далд санаа цухалзуулж байлаа. Гэхдээ өгүүлбэрийг төгсгөлийг танихгүй жолоочид хандаж хэлэв: “Гэхдээ би ямар таныг таних биш, надад ямар хамаа байна.”

“Эмэгтэй хүн танихгүй хүнийг найз залуугаасаа илүү амархан уучилдаг.” (Энэ удаа залуу эр охинд далд санаа цухалзуулав). “Бид бие биеэ танихгүй болохоор амар ойлголцоно гэсэн үг.”

Охин энэ өгүүлбэрийн далд санааг ойлгоогүй дүр эсгээд, зөвхөн танихгүй жолоочид хандаж хэлэв:

“Удахгүй салахын хооронд ойлголцлоо гээд яах юм?”

Залуу эр, “Яагаад болохгүй гэж?” гэж асуув.

“Би Быстрицад бууна шүү дээ.”

“Би таныг дагаад буувал яах вэ?”

Ингэж хэлмэгц охин залуу руу хараад, түүнийг хардах үедээ санаандаа төсөөлдөг яг тэр төрхөө олж харах нь тэр. Охин залуу өөрийг нь магтаж, өөртэй нь (замаас дайгдсан танихгүй хүүхэнтэй) сээтэгнэж байх үедээ ямар сурмаг байгааг хараад түгших сэтгэл төрж, түүнээс дутахгүй нүүрэмгий, өдсөн байдалтай хариу хэллээ:

“Та тэгээд намайг яах гэж байна даа?”

Залуу сээтэгнэсэн байртай, “Ийм хөөрхөн хүүхэнтэй юу хийхээ бодож ядах юу байх вэ дээ,” гэв. Тэр энэ удаа замын бүсгүйгээс илүүтэй өөрийн найз охиндоо хандан ярьжээ.

Энэ магтаалын өгүүлбэрийг сонсоод охинд залууг газар дээр нь бариад авч байгаа мэт, хуурч байгаад үнэнийг нь хэлүүлсэн мэт сэтгэгдэл төрж, залууг хоромхон зуур үзэн ядаад, “Та өөртөө арай л дэндүү итгэлтэй байгаа юм биш үү?” гэж сөргөлөө.

Залуу эр охиныг шинжин харж байв. Найз охиных нь урьд нь өдөнгүй дүртэй байсан царай одоо татвагнаж байх шиг. Охиныг өрөвдөн, хуучин (хүүхдэрхүү, энгийн) дүр төрхдөө буцаж ороосой гэж хүслээ. Охин руу дөхөж, мөрөөр нь тэврэн, энэ тоглоомыг дуусгах гэж нэрийг нь зөөлөн дуудав.

Гэвч охин гарыг нь тавиулан, “Та арай хэтэрч байгаа юм биш үү!” гэх нь тэр.

Охины эсэргүүцэлтэй тулгарсан залуу эр, “Уучлаарай, авхай,” гээд өөр юм хэлэлгүй өмнөх замаа харлаа.

_____________

IV

Охины залууг хардах сэтгэл гэнэт оргилсон шигээ даруй замхарч алга болов. Тэр энэ бүхэн тоглоом гэдгийг маш сайн ойлгосон аж. Залууг хардаж муухай ааш гаргасан нь харин ч инээдтэй санагдаж, яагаад ингэж аашилсныг нь залуу ойлгох вий гэж айж байлаа. Азаар, эмэгтэй хүн өмнө нь хийсэн зүйлээ дараа нь өөрчилж ойлгох чадвартай байдаг шүү дээ. Охин энэ чадвараа ашиглан, тэр залуу эрд уурлаж уцаарласандаа тусгүй муухай аашлаагүй, харин амралтын эхний өдөрт яг таарсан энэ тоглоомыг үргэлжүүлэх гэж л тэгж загнасан гэж шийдэн өөрийгөө дотроо өмөөрлөө.

Ийнхүү охин саяхан арай дэндүү шургуу зан гаргасан жолоочид муухай аашилсан, гэхдээ ердөө тэр даруй зөвшөөрөхгүй гэж л, залууг улам бүр өдөөх л гэж ингэж аашилсан замын бүсгүй болж хувирав. Залуу руу ялимгүй эргээд ялдам дуугаар, “Би таныг гомдооё гэж бодоогүй шүү, эрхэм ээ!” гэтэл өнөөх нь хариуд нь, “Өршөөгөөрэй, би таны биед дахиж хүрэхгүй,” гэлээ.

Залуугийн өөрийг нь ойлгоогүйд нь, яг хүсэмжлэх үед нь буцааж түлхсэнд нь охинд уурлаж байв. Охин тоглоомоо үргэлжлүүлэн тоглох гэсэн болохоор залуу ч уураа охины тоглож буй дүрд, өөрөөр хэлбэл замын бүсгүйд гаргалаа. Мань эр гэнэт өөрийн орох учиртай дүрд хувирах нь тэр: Охинд таалагдах гэж тойруу замаар сээтгэнэсэн яриа өдөхөө больж, эмэгтэй хүнтэй зоргоороо, ёжтой, өөртөө итгэлтэй харьцдаг танхай залуугийн дүрд тоглож эхэлсэн гэсэн үг.

Энэ дүр, өмнө нь охинтой халамжтай харьцдаг байсных нь яг эсрэг байв. Охинтой танилцахаасаа өмнө тэр эмэгтэйчүүдэд эелдэг гэхээс илүү ёхир ширүүн ханддаг байсан нь үнэн ч ер хэзээ ч харгис, өөдгүй зантай хүн байгаагүй, тийм зоргоороо, хэрцгий авир түүнээс огт гарахгүй. Хэдий тийм хүнтэй огт төсгүй ч, тийм хүн болох сон гэж мөрөөдөх үе түүнд байгаагүй гэж хэлэх аргагүй. Мэдээж хэрэг, тун утгагүй хүсэл мөрөөдөл л дөө, гэхдээ яая гэх вэ: Хүүхдэрхүү мөрөөдөл том хүний оюун санааны урхинд баригдахгүй, хааяа нас дээр гартал үргэлжилдэг хойно. Энэ хүүхэрхүү мөрөөдөл өөрт нь ноогдсон энэ дүрд биеллээ олох болжээ.

Залуу эрийн зай барьсан ёжтой байдал охинд боломж олгосон гэж хэлж болно. Охин өөрөөрөө байхаас мултарч байв. Учир нь тэр өөрөө үнэхээр хартай хүн аж. Хажууд нь сээтэгнүүр хархүү байна гэж бодохоо больж, залуугийн зожигдуу царайг харах үед л хардах сэтгэл нь намжив. Одоо хэн гэдгээ мартаад, дүрдээ орж бүрэн болно.

Түүний дүр? Ямар дүр билээ? Муухан уран зохиолоос гарсан тийм л дүр шүү дээ. Хаа нэгтээ очих гэж биш, харин жолоочид сээтэн хаях гэж л машинд гар өргөдөг хүүхэн. Гадаад төрхөө ашиглаж чаддаг дур булаам эмэгтэй. Охин энэ утгагүй романтик дүрд өөрөө ч гайхмаар амархан хувирч оров.

_____________

V

Залуу эрийн амьдралдаа хамгаас их хүсдэг зүйл бол эрх чөлөөтэй амьдрах. Учир нь түүний амьдралаа хэрхэн өнгөрүүлэх нь урьдаас нарийн төлөвлөгдсөн байдаг. Ажил нь өдрийн найман цагийг нь аваад зогсохгүй, хуралд суух, гэртээ ажиллах гэх мэтээс болж өдрийн үлдсэн цагаа ч санаа зовж шаналж өнгөрүүлэхээс өөр аргагүй. Тэр бүү хэл, энэ шаналгаатай байдлаа хамт ажиллагсдын харцнаас ер нууж чаддаггүйгээс гадна сав л хийвэл хэрүүл маргааны сэдэв болдог хувийн амьдралдаа зарцуулах цаг заваас нь ч авна. Гэсэн ч арван дөрвөн хоногийн амралт ч энэ бүхнээс зугтаж, адал явдалтай учирч буй мэт мэдрэмж төрүүлсэнгүй. Бүх зүйлээ нарийн тодорхой төлөвлөхийн саарал сүүдэр энд ч бас тусжээ. Амралтын газар ховор болохоор Татрас дахь өрөөг зургаан сарын өмнө захиалах шаардлагатай болсноос гадна, өрөө захиалахын тулд ажлын газраасаа зөвшөөрөл олгосон захидал авах учиртай гэсэн учир удирдлага нь ч түүний хаана хэрхэн амрахыг мэдэж таарав.

Залуу энэ бүгдийг хэдийн зөвшөөрсөн ч түүнд үе үе хүн бүрийн өөрийг нь ажигладаг ер зугтах аргагүй шулуун дардан замаар явж байгаа юм шиг санагддаг байлаа. Яг одоо түүнд дахиад тэр шулуун замаараа явж буй мэт сэтгэгдэл төрж, даруй нэг хачин бодол толгойд нь орж ирэн, бодлын зам одоо машин бариад явж буй зам хоёр нэгдэж орхих нь тэр. Энэ ч түүнийг урьдаас төлөвлөөгүй бодолгүй үйлдэл хийхэд хүргэлээ.

Залуу эр охиноос, “Та хаашаа явж байгаа гэлээ?” гэж асуугаад “Банска Быстрицаруу,” гэсэн хариу сонсов.

“Та тийшээ ямар ажилтай яваа юм бэ?”

“Болзоотой.”

“Хэнтэй?”

“Нэг залуутай.”

Спорт загварын машин том уулзвар руу ойртоход, залуу эр замын тэмдгийг уншихаар тоормослоод баруун тийш эргэлээ.

“Та болзоондоо явахгүй бол яах вэ?”

“Энэ таны хувьд харамсалтай хэрэг болно доо. Учир нь та намайг харж хандах гэсэн үг.”

“Нове Замскы руу эргэснийг минь харсангүй юү?”

“Тэгсэн гэж үү? Та чинь солиороо юу!”

Залуу эр, “Айх хэрэггүй, би таныг харж хандана,” гэж учирлалаа.

Тэр хоёр ийнхүү ярьж явлаа – бие биеэ танихгүй жолооч, замын бүсгүй хоёр.

Тоглоом өөр горим руу шилжжээ. Машин Банска Быстрица хэмээх хүрэх газраас нь төдийгүй, энэ өглөө тэр хоёрын зорьж явсан жинхэнэ хүрэх газар Татрасаас нь ч, захиалсан өрөөнөөс нь ч огт өөр чигт явж байлаа. Зохиолд өрнөх амьдрал, жинхэнэ амьдрал хоёрын хил хязгаар холилдон бүдгэрчээ. Залуу эр өөрөөсөө мөн одоо хэр орхин явж чадаагүй өршөөлгүй шулуун замаасаа ч холдож байв.

“Гэхдээ та надад Татрас руу явж байгаа гэсэн шүү дээ.” Охин гайхжээ.

“Авхай минь, би хүссэн зүгтээ явдаг хүн. Би эрх чөлөөтэй, юу хүссэнээ өөрийн дураар хийдэг.”

_____________

VI

Тэднийг Нове Замскыд хүрэхэд шөнө болж байв.

Залуу эр энд урьд нь ирж байгаагүй болохоор хотын замын учрыг ойлгох гэж нэлээд цаг алджээ. Замаар өнгөрөх хүмүүсээс зочид буудал хаана байгааг асуух гэж хэд хэдэн удаа зогслоо. Зарим гудамжийг ухсанаас болж (асуусан бүх хүний хэлснээр) угтаа тэдний анх байсан газраас холгүй байсан зочид буудалд очих гэж хэдэн хэдэн буруу гудамж руу орж төөрсний дараа арван таван минутын дараа арай гэж зочид буудлын өмнө зогсов. Зочид буудал гаднаасаа сүр муутай, доожоогүй харагдах ч хотын цор ганц зочид буудал энэ, дээр нь залуу эр машин барьсаар ядарчээ. Охинд, “Намайг энд хүлээж бай,” гэж хэлээд машинаас гадагш гарлаа.

Машинаас гармагц тэр эргээд өөрөө болов. Гэнэт зорьсон газраасаа огт өөр газар байгаа нь урмыг нь хугалах шиг. Ийш зүглэ гэж хэн ч түүнийг албадаагүй, үнэндээ өөрөө ч энд ирье гэж хүсээгүй билээ. Гэнэтийн шийдвэр гаргасандаа өөрийгөө буруутгаж байсан ч энэ шийдвэртэйгээ эвлэрсэн нь дээр биз. Татрас дахь өрөө маргааш хүртэл хүлээж болно, тэгээд ч амралтынхаа эхний өдрөө гэнэтийн зүйл хийхэд болохгүй юм байхгүй.

Залуу утаатай, дуу чимээтэй, хүн хөлтэй ресторанаар өнгөрөөд, хүлээн авах руу очтол, түүнийг буцаагаад шатны хажуугийн үүдний өрөөний үзүүр рүү явуулах нь тэр. Тэнд шилэн цонхны ард, олон түлхүүр шигтгэсэн самбарын доор шаргал үстэй эмгэн суух аж. Залуу эр үлдсэн ганц өрөөний түлхүүрийг эмгэнээс арай гэж салгаж чадлаа.

Охин ч мөн ганцаар үлдмэгц өөрийн дүрээс гарав. Гэнэт таньж мэдэхгүй хотод ирсэн ч энэ түүнд онцгүй сэтгэгдэл төрүүлсэнгүй. Тэр, залуу эрд үнэхээр бие сэтгэлээ зориулсан болохоор түүний хийж буй зүйлд хэзээ ч эргэлзэж байгаагүй, байнга цаг мөч бүр түүнд итгэдэг юм. Гэх зуур замд өөр хүүхнүүд түүнийг машинтайгаа өнгөрөхийг хүлээж, уулзаж учирсан байж таарна гэсэн нөгөө л гайтай бодол санаанд нь орж ирэв. Яг одоо өөрийнх нь замаас дайгдаж байгаа шиг. Гэхдээ энэ бодол түүнд хардах сэтгэл төрүүлсэнгүй. Үнэндээ өнөөдөр тэр өөрийн харддаг бодох санах юмгүй шалиг хүүхний дүрд орсондоо баяртай байлаа. Охин одоо тэр хүүхнүүдийн зэвсгийг гартаа оруулснаар, найз залуудаа өмнө нь хүсэж байсан ёсоор хөнгөмөг, ичгүүргүй, шалиг загнаж чадахаар болсон мэт санагдана. Бүх хүүхний орыг зөвхөн тэр эзэлж чадах юм шиг, ингэснээр хайртай хүнийхээ бүхий л анхаарлыг (зөвхөн өөртөө) татаж, түүнийг зөвхөн өөрийнх байлгаж чадах юм шиг, яагаад ч юм сэтгэл нь ханах шиг болов.

Залуу машины хаалгыг нээж, охиныг ресторан руу аваачаад, дуу чимээ, хир тоос, тамхины утаан дунд, буланд хоосон ширээ олж харлаа.

_____________

VII

Охин өдсөн байртай, “За, та тэгээд намайг яаж харж хандах гэж байна даа?” гэв.

“Хоолноос өмнө юм уух сан болов уу?”

Охин угтаа архины төрлийн юм төдий уудаггүй, хааяа жаахан дарс шимэх нь бий, түүнд вермут дарсын амт хамгийн их таалагддаг аж. Гэхдээ энэ удаа зориуд, “Цагаан архи,” гэлээ.

Залуу эр, “Гайхалтай,” гэв. “Согтохгүй гэж найдъя.”

“Согтвол юу гэж?”

Залуу эр хариу хэлсэнгүй, зөөгчийг дуудаад хоёр хундага архи, үхрийн шарсан махтай захиалав. Удалгүй зөөгч царан дээр хоёр жижиг хундага авчраад тэдний өмнө тавилаа.

Залуу хундагаа өргөн, “Таны төлөө,” гэв.

“Илүү хөгжилтэй юм бодож олсонгүй юү?”

Залуу, охины яг юунд цухалдаж байгаагаа ойлгосонгүй. Одоо ингээд өөдөөс нь хараад сууж байхад, охины зөвхөн яриа нь ч биш бүх зан байдал, биеийн хөдөлгөөн, царайны хувирал нь ч өөрчлөгдөн, огт өөр хүн болсон байгааг анзаарав. Охин түүний сайн таньдаг, хорсон зэвүүцдэг хүүхнүүдтэй яг адилхан загнаж байлаа.

Залуу эр (хундагатайгаа гартаа барьсаар) хундаганы үгээ өөрчиллөө:

“За за, таны төлөө уухаа больё. Харин араатны хамгийн сайн талыг, хүний хамгийн муу талтай хослуулсан таны төрөл нэгтүүдийн төлөө ууя.”

Охин, “Төрөл нэгтүүд гэж та бүх эмэгтэй хүнийг хэлж байна уу?” гэв.

“Үгүй, зөвхөн тан шиг хүүхнүүдийг.”

“Ямартаа ч эмэгтэй хүнийг араатантай зүйрлэх тань надад тийм хөгжилтэй санагдсангүй.”

Залуу эр хундагаа урагш сунгасан хэвээр, “За за, тан шиг хүүхнүүдийн төлөө биш, харин таны сэтгэлийн төлөө ууя, болох уу?” гэв. “Толгойноос тань хэвлий рүү тань буухдаа бадран асаж, хэвлийнээс тань толгой руу тань өгсөхдөө унтарч оддог сэтгэлийн тань төлөө.”

Охин хундагаа өргөв: “За, хэвлий рүү минь буудаг сэтгэлийн минь төлөө.”

Залуу эр, “Дахиад нэг засвар хийе,” гэв. “Сэтгэлийн тань буудаг хэвлийний тань төлөө.”

Охин, “Хэвлийний минь төлөө,” гэхэд, хэвлийн хэсэг нь (одоо тэд ийнхүү нэрээр нь дуудахад) энэ үгэнд шууд хариулж байх шиг; охин хэвлийнхээ сөөм бүрийг мэдэрлээ.

Гэж байтал зөөгч тэдэнд шарсан мах авчрав. Залуу дахин архи, устай захиалаад (энэ удаа охины хөхний төлөө уув) энэ жигтэй, хөнгөмсөг байдлаар цааш үргэжлүүлэн ярилаа; охин завхай хүүхэн шиг аяглахдаа их чадварлаг байгаа нь залууг улам бүр цухалдуулж байлаа. Тэр садар хүүхэн шиг ингэж мундаг жүжиглэж байхыг бодоход өөр ч тийм завхай амьтан байж таарна гэж бодол залууд төржээ. Угаасаа энэ байдал төрх түүнд гаднын зүйлээс нэвчиж орсон биш, өөрийнхөөрөө байгаа нь энэ байж таарна, үгүйдээ далд нууц байсан зан төрх нь энэ тоглоомын ачаар ил гарч ирж байгаа хэрэг гэж залуу өөртөө хэлж байлаа. Охин өөрөө бол мэдээж хэрэг тоглоом тоглон өөрөөсөө өөр хүний дүрд хувирч байгаа гэж бодож байгаа биз, гэхдээ угтаа яг эсрэгээрээ байвал яана? Дүрд хувирснаар тэр өөрийн жинхэнэ дүр төрхөндөө орж байгаа биш гэж үү? Тоглоомын ачаар тэр биеэ барихаа больж байгаа биш гэж үү? Үгүй, түүний өөдөөс хараад суух энэ эмэгтэй, охины биед орсон өөр хүүхэн биш, харин охин өөрөө байлаа, өөр хэн ч биш. Залуу охин руу харах тусам жигшин зэвүүцэж байв.

Гэхдээ жигшин зэвүүцэхтэй нь зэрэгцэн өөр нэг мэдрэмж давхар төрсөн нь охин залуугаас хөндийрч танихгүй хүн болох тусам, залуу охины биеийг улам их хүсэмжилж байсан хэрэг аж. Охины сэтгэл огт танигдахгүй байдалтай болох тусам, бие нь улам бүр анхаарал татна. Охины бие залуугийн хувьд өрөвдөх сэтгэл, энхрийлэл, халамж, хайр, догдлолын манан дунд нуугдсан, тэр манан дунд бүр харагдахаа больсон (тийм ээ, бүр алга болсон) тэр бие махбод болж хувирч байв. Залууд охины биеийг анх удаа харж байгаа мэт сэтгэгдэл төрөв.

Охин гурав дахь хундагаа хоослоод, босож зогсоод сээтгэнэн мушилзсаар, “Өршөөгөөрэй,” гэлээ.

“Авхай, хаачих гэж байгааг тань асууж болох уу?”

“Таныг зөвшөөрвөл шээмээр байна,” гэж хэлээд охин ширээнүүд дундуур сүлжсээр хилэн хөшиг рүү зүглэв.

_____________

VIII

Охин сая хэлсэн үгээрээ ­--хэдий гэм хоргүй үг ч гэлээ-- залуу эрийг гайхширалд оруулснаа мэдэж байлаа. Залуу өмнө нь түүний ингэж ярьж байхыг огт сонсоогүй. Өөр ямар ч үг түүний тоглож буй дүрийн зан байдлыг тодотгож чадахгүй. Тийм ээ, энэ бүхэн охинд сайхан санагдаж байв, тэр зугаацаж байлаа. Тоглоомдоо бүр оржээ. Одоог хүртэл хэзээ ч мэдэрч байгаагүй тэр л зүйлээ мэдэрлээ: Юунд ч санаа зовохгүй байх.

Хийж буй үйл хөдлөл бүрдээ санаа зовдог тэр гэнэт ер бусын тайван амгалан болжээ. Дунд нь гэнэт орсон энэ өөр хүний амьдрал ичих зовох юмгүй, ямар нэг намтаргүй, өнгөрсөнгүй, ирээдүйгүй, ямар ч хариуцлага хүлээхгүй тийм амьдрал аж; ер бусын эрх чөлөөтэй амьдрал. Охин, замд машинд дайгдсан бүсгүйн хувиар, хүссэнээ хийж болно, яасан ч түүний эрх. Хүссэнээ хэлж, хийж, мэдэрч болно.

Ресторан дундуур өнгөрч байхдаа ширээнд суусан хүн бүр өөрийг нь дагуулан харж буй нь анхаарлыг нь татав. Тэр өмнө нь ийм юм мэдэрч байгаагүй: Ичгүүргүй баяр хөөр бүх биеийг нь эзэмдлээ. Энэ мөчийг хүртэл хөхнөөсөө ичдэг, хөх нь биеэс нь товойн, ялгарч харагдаж байгаа нь ичмээр, байж боломгүй зүйл гэж боддог арван дөрөвтэй охины зангаасаа хэзээ ч бүрэн салаагүй сэн. Тэр царайлаг, бие хаа сайтай гэдгээрээ далдуур бахархдаг ч даруй ичингүйрэн өөр зүйл бодохыг хичээдэг байв. Эмэгтэй хүний гоо сайхан гэдэг зөвхөн бэлгийн тачаал өдөөх зорилготой гэж бодон, жигших сэтгэл төрж, биеэ зөвхөн хайртай хүндээ түүний өмч мэт зориулахыг мөрөөдөнө. Гудамжинд эрчүүд хөх рүү харахаар зөвхөн өөрт нь мөн хайртай хүнд нь хамаатай зүйлийг өөр бусад булаан авч байгаа мэт санагдана. Гэхдээ тэр одоо замд дайгдсан бүсгүй байлаа, ямар ч төөрөггүй нэгэн. Тэр, энэ дүрд орсноор хайр дурлалын ялдам зөөлөн хорионоос гарч, биеэ гүн гүнзгий мэдэрч эхэлжээ. Танихгүй хүмүүс өөрийг нь дагуулан харах тусам дур тачаал нь улам бүр нэмэгдэж байв.

Сүүлийн ширээний хажуугаар өнгөрч байтал нэг согтуу эр амьдрал үзсэн гэдгээ батлах гэсэн мэт францаар, “Combien, mademoiselle?”[1] гэлээ.

Охин хэлснийг нь ойлгоод, хөхөө урагш түрээд, таазныхаа хөдлөх бүрийг мэдэрсээр хилэн хөшигний цаагуур далд орох нь тэр.

_____________

IX

Энэ их сонирхолтой тоглоом байлаа. Сонирхолтой гэдэг нь харваас илт. Жишээ нь, залуу эр өөрөө танихгүй жолоочийн дүрд маш сайн тоглож байгаа ч замд дайгдсан бүсгүйгээс өөрийн найз охиныг олж харахгүй байж чадсангүй. Энэ үнэхээр тэсэхийн аргагүй зүйл шүү. Залуу найз охиныхоо танихгүй хүн өдөж байгааг харахын, (охин ирээдүйд өөрийг нь араар нь тавих бол) өөрийг нь араар нь тавихдаа ямархуу байдалтай байхыг харахын, юу хэлэхийг нь сонсохын гунигийг гүн гүнзгий мэдэрчээ. Найз охин нь ийнхүү хуншгүй загнах болсны шалтгаан нь өөрөө гэдгийг ч ойлгож байв.

Залуу охиныг хайрлахаас илүү шүтэн биширдэг болохоор энэ бүхэн бүр ч тэсэмгүй. Охины үнэн дүр төрх зөвхөн үнэнч, цэвэр ариун байхад л гарч ирдэг, харин энэ орчноос гармагц охины жинхэнэ дүр төрх үгүй болдог мэт санагдана. Энэ хил хязгаарыг давмагц охин өөрийнхөөрөө байхаа болино, яг ус буцлах хэмд хүрмэгц ус байхаа больж, уур болон дэгддэг шиг. Охины тэрхүү аймшигтай хил хязгаарыг зовох юмгүй эвлэг гэгч давж гарахыг хараад залуу эр цухалдаж байв.

Охин ариун цэврийн өрөөнөөс буцаж ирээд, “Тэнд нэг хүн надаас ‘Combien, mademoiselle?’ гэж асуусан,” гэж гомдоллолоо.

Залуу эр, “Гайхах юу байна?” гэв. “Чи угаасаа биеэ үнэлэгч шиг харагдаж байна.”

“Тэглээ гээд би ер тоохгүй гэдгийг мэднэ биз дээ?”

“Тэгвэл тэр хүнтэйгээ яваач!”

“Гэхдээ та байна шүү дээ.”

“Миний дараа түүнтэй явахад болохгүй юмгүй. Очиж тохир.”

“Тэр надад таалагдахгүй байна.”

“Гэхдээ нэг шөнө хэдэн ч эртэй унтсан чамд хамаагүй шүү дээ.”

“Дажгүй царайлаг бол болохгүй нь юу байна.”

“Чи тэдэнтэй цувруулан унтах дуртай юу эсвэл нэг дор уу?”

Охин, “Аль нь ч болно,” гэв.

Яриа улам бүр бүдүүлэг болж байлаа. Охин бага зэрэг гайхсан ч эсэргүүцсэнгүй. Хүн тоглож байхдаа ч эрх чөлөөтэй байж чадахгүй, тоглоом тоглогчийн хувьд нэг төрлийн урхи л гэсэн үг. Энэ зөвхөн тоглоом байсан бол, тэр хоёр ч үнэхээр бие биеэ танихгүй хоёр хүн байсан бол замд дайгдсан бүсгүй доромжлуулсандаа гомдоод аль хэдийн явчих байсан. Гэхдээ тоглоомоос зугтах аргагүй. Хөл бөмбөгийн баг тэмцээнээс өмнө талбайгаас зугтаж чадахгүй, шатрын дүрсүүд хөлгөөсөө хальж гарч болохгүй: тоглоомын талбар урьдаас тодорхой. Охин энэ ердөө тоглоом учир бүх зүйлийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй гэдгээ ойлгож байлаа. Тоглоом хэдий чинээ хэтэрнэ, төдий чинээ тоглоом шиг болж, тэр ч дуулгавартай үргэлжлүүлэн тоглох учиртай. Одоо гэнэт ухаан орж, мансуурсан сэтгэлээ сэхээ авахуулж, тоглоомоос зайгаа барих огт тус болохгүй. Энэ ердөө тоглоом байсан болохоор түүнд айх сэтгэл төрөхгүй, тоглоомыг эсэргүүцэхгүй, харин ч тоглоомд улам гүнзгий орж байлаа.

Залуу эр зөөгчийг дуудаад тооцоогоо хийснийхээ дараа нь босож зогсоод охинд, “Алив явъя,” гэлээ.

Охин гайхсан байртай, “Хаашаа?” гэв.

“Асуухаа болиод зүгээр намайг дагаад яв.”

“Та надтай яаж яриад байна?”

“Биеэ үнэлэгчтэй ярьдгаараа ярьж байна.”

_____________

X

Тэр хоёр гэрэл муутай шатаар дээш гарлаа. Ариун цэврийн өрөөний хажуугийн шатны тавцан дээр архинд бага зэрэг халсан хэдэн эр зогсоно. Залуу эр гараа сунган охиныг араас нь тэврээд, хөхийг нь базлаа. Ариун цэврийн өрөөний хажууд зогсох эрчүүд үүнийг анзаараад элдэв шалиг үг хэлэх нь тэр. Охин залуугаас мултрах гэсэн ч залуу, “Битгий маягла,” гэж хашгирав. Үүнийг хараад эрчүүд улам бүр гаарч, охинд хэлэхээс ичмээр муухай үг чулуудав. Охин, залуу эртэй цуг хоёр давхар руу гарахад залуу өрөөний хаалгыг нээгээд гэрэл асаалаа.

Жижиг өрөөнд хоёр ор, жижиг ширээ, сандал, тосгуур байх аж. Залуу эр хаалгаа түгжээд охин руу эргэж харав. Охин эрээ цээргүй, шалиг байдалтай өөдөөс нь харна. Залуу охин руу хараад, энэ завхай харцны цаана өөрийн өхөөрдөн хайрладаг тэр танил дүр төрхийг олж харах гэж хичээв. Энэ, нэвт харагдах хоёр дүрсийг дээр дээрээс нь давхарлаж тавиад дурангаар харахтай төстэй юм. Давхарлан тавьсан хоёр дүрс түүнд найз охин нь дүр бүхэнд хувирах чадвартайг, охины сэтгэл ер бусын тааварлашгүй болохыг, энэ сэтгэлд хуурамч зантай цуг үнэнч зан, гэнэн хонгор байдалтай цуг урвалт, сээтэгнүүр зантай цуг цэвэр ариун байдал ч багтсаныг харууллаа. Энэ замбааргүй юм түүнд овоолсон хог дунд ямар олон янзын зүйл холилдож байдаг билээ яг тийм заваан, сэжиг хүрмээр санагджээ. Энэ хоёр дүрс өөр хоорондоо холилдоод, залуу эр найз охиных нь бусад хүүхнээс ялгарах онцлог гэгч нь үнэндээ өнгөц зүйл болохыг, охин сэтгэлийн гүн дэх бүх бодол санаа, мэдрэмж, алдаа доголдлоороо ч бусад хүүхнүүдээс ялгарах юмгүйг харав. Энэ ч түүнд далд айдас, атаархах сэтгэлээ зөвтгөх шалтгаан боллоо. Охины хувь хүний онцлогийг тусгаж буй мэт харагдах зарим дүр төрх үнэндээ түүн рүү харж буй хүнийг, жишээ нь залуу эрийг өөрийг нь төөрөгдүүлэх тусгалаас өөр юу ч биш аж. Хайртай охин нь залуу эрийн өөрийн хүсэл тачаал, бодол, итгэл үнэмшлээс бүтсэн зүйл шиг байх атал одоо өмнө зогсож буй охин гутарч цөхөрмөөр харийн, гутарч цөхөрмөөр олон хэлбэртэй санагдаж байв. Залуу эр охиныг үзэн ядаж байлаа.

Залуу охинд, “Юугаа хүлээсэн юм бэ? Хувцсаа тайл,” гэв.

Охин сээтгэнэсэн байдалтай толгойгоо гудайгаад, “Тэгэх хэрэг байна уу?” гэж хариу өчлөө.

Охины ярианы өнгө залууд маш танил санагдав; олон жилийн өмнө хэн нэгэн хүүхэн түүнд яг ингэж хэлсэн байж таарна, гэхдээ залуу хэн гэдгийг нь санасангүй. Залуу охиныг доромжлохыг хүсэж байв. Машинд дайгдсан бүсгүйг биш, өөрийн найз охиноо. Тоглоом, амьдрал хоёр холилдов. Замаас дайгдсан бүсгүйг доромжилж тоглох нь одоо найз охиноо доромжлох шалтгаас өөр юу ч биш. Тэр тоглоом тоглож байгаагаа мартжээ. Ердөө өмнө нь зогсох бүсгүйг үзэн ядах аж. Охин руу хараад, түрийвчээсээ тавин крон гаргаж ирээд өөдөөс нь сунгав: “Хангалттай юу?”

Охин тавин кроныг аваад, “Та тийм ч өгөөмөр биш юм,” гэв.

Залуу эр, “Чи угаасаа илүү үнэ хүрэхгүй,” гэлээ.

Охин залуу руу налав: “Та надад аятайхан хандаж болохгүй юү. Жаахан эелдэг бай даа. Хичээгээд үз!”

Охин залуу эрийг тэврээд, уруулаа уруул руу нь аваачив. Гэвч залуу бүсгүйн уруулыг хуруугаараа хаагаад, зөөлөн түлхэв: “Би зөвхөн хайртай бүсгүйгээ үнсдэг.”

“Тэгээд надад хайргүй хэрэг үү?”

“Хайргүй.”

“Хэнд хайртай юм?”

“Энэ чамд ямар хамаатай юм бэ? Хувцсаа тайл!”

_____________

XI

Охин урьд нь хэзээ ч ингэж хувцсаа тайчиж байсангүй. Залуугийн өмнө хувцсаа тайлах зуур (харанхуйн нууж чаддаггүй) ичих, айх, толгой эргэх бүхий л мэдрэмж нь арилж оджээ. Одоо чийдэнгийн гэрэл доор өөртөө итгэлтэй, нүүрэмгүй дүртэй зогсонгоо, өмнө огт мэддэггүй байсан атал хувцсаа удаан, тачаангуй тайчихыг яаж ийм хурдан сурснаа гайхлаа. Залуугаас харцаа салгалгүй, хувцсаа нэг нэгээр нь өдсөн байдалтай тайлж, ийнхүү тайчих хөдөлгөөн бүрээсээ таашаал авав.

Гэхдээ удалгүй залуугийн өмнө чармай нүцгэлмэгцээ санаанд нь энэ тоглоомыг цаашид үргэлжлүүлж чадахгүй, хувцсаа тайлснаар хуурамч багаа авснаас өөрцгүй болсон гэсэн бодол төрөв. Нүцгэлснээр тэр одоо өөрөөрөө байх болсон, залуу ч түүн рүү нэг алхаад ямар нэг хөдөлгөөнөөр энэ бүхнийг арчилж үгүй хийнэ, дараа нь тэд хамгаас дотно янаг байдлаар энгэр зөрүүлнэ гэж найдлаа. Ийнхүү охин залуугийн өмнө шалдан зогсоод, тоглоом тоглохоо больсон аж. Ичээд, өмнө нь яаж инээмсэглэдэг байсан яг тэгж --ичингүйрч гайхан-- инээмсэглэнэ.

Гэвч залуу эр ер хөдөлсөнгүй, тоглоомыг дуусгах ямар нэг хөдөлгөөн хийсэнгүй. Тэр танил инээмсэглэлээ анзаарсангүй, харин өөрийн үзэн яддаг найз охины гоолиг, харь биеийг л харж байв. Үзэн ядсандаа одоо ямар ч эмзэг нарийн зүйл мэдрэхээ больжээ. Охин өөр рүү дөхөх гэсэн ч залуу эр, “Наанаа байж бай, би чамайг сайн хармаар байна,” гэв.

Залуу эр одоо охинтой биеэ үнэлэгч шиг харьцахыг л хүсэж байлаа. Гэхдээ тэр өмнө нь биеэ үнэлэгчтэй унтаж байгаагүй, тэдний тухай ердөө ном, хүмүүсийн ярианаас л мэднэ. Тиймээс санаанд нь юун түрүүнд, төгөлдөр хуурын гялалзсан таган дээр бүжиг хийх хар дотоож, хар шилэн оймстой бүсгүйн дүр буув. Зочид буудлын өрөөнд төгөлдөр хуур байсангүй, ердөө хана руу налуулсан, дээрээ бүтээлэгтэй жижиг ширээ байх аж. Залуу эр охинд ширээн дээр гар гэж тушаав. Охин гуйж байгаа мэт хөдөлгөөн хийтэл залуу, “Чамд мөнгө төлсөн дөө,” гэлээ.

Охин залуугийн харцанд шийдэмгий төрх олж хараад, яавал зохистойг мэдэхгүй ч тоглоомоо цааш үргэлжлүүлэх гэж оролдов. Нүдэнд нь нулимс цийлэгнэсээр ширээн дээр гарлаа. Ширээ хааш хаашаа нэг метр орчим, нэг хөл нь догонцсон эд аж. Охин ширээн дээр гарч зогсоод унахаас айлаа.

Гэвч залуу эр энэ нүцгэн биеийг өмнөө харж байгаадаа сэтгэл хангалуун; охины ичингүйрэн айж байгаа нь түүнийг улам захирангуй болгоно. Энэ биеийг өөр хүмүүс ч харсан, цаашид ч харна гэсэн бодол төрж охиныг бүх байрлалаар, бүх талаас нь хармаар санагдлаа. Залуу эр бүдүүлэг, тачаангуй загнаж байв. Охины өмнө нь огт сонсож байгаагүй үг өгүүлбэрийг хэлж байлаа. Охинд болимоор, тоглоомоос гармаар санагдав. Залууг нэрээр нь дуудлаа, гэвч залуу өөртэй нь ингэж дотно өнгөөр ярих эрх түүнд байхгүй гэж хашгирав. Охин эцэст нь гайхаж уйлах шахан тушаалыг нь дагалаа, урагш тонгойн, доош суун ёслоод, твист бүжиг хийх байгаа мэт таазаа хөдөлгөлөө. Илүү хүчтэй хөдөлтөл ширээний бүтээлэг гулсаж, охин унах шахав. Залуу түүнийг шүүрч аваад, ор луу аваачлаа.

Залуу, охин хоёр энгэр зөрүүлэв. Охин энэ бүтэлгүй тоглоом дуусаж, тэр хоёр өмнөх шигээ байж, бие биеэ чин сэтгэлээсээ хайрлана гэж бодон баярлажээ. Залууг уруул дээр нь үнсэх гэсэн ч тэр охиныг түлхээд, зөвхөн хайртай бүсгүйгээ үнсдэг гэж дахин хэлж, охин ч цухиран уйллаа. Гэвч залуу эр түүнд уйлахыг ч зөвшөөрсөнгүй, залуугийн ууртай дур тачаал охины биеийг аажим эзэмдэн, гомдох сэтгэлийг нь тайвшруулав. Удалгүй орон дээр өөр хоорондоо гайхалтай нэгдсэн, дур тачаалаар дүүрэн, бие биеэ үл таних хоёр бие хэвтэж байлаа. Энэ үнэндээ охины хамгаас айдаг, санаа зовинон зугтах гэж оролддог зүйл байв: Сэтгэлийн хөдөлгөөн, хайр дурлалгүй энгэр зөрүүлэх. Тэр хориглосон хил хязгаарыг давснаа, түүнээс цааш ямар ч саадгүй, бүрэн эрхтэй урагшилснаа мэдэж байлаа. Харин ухамсрын нэг үзүүрт, одоог хүртэл ийм таашаалыг, хил хязгаарын цаадах одоогийнх шиг ийм таашаалыг хүртэж байгаагүйгээ бодоод айх сэтгэл төрнө.

_____________

XII

Удалгүй бүх юм дууслаа. Залуу эр охиноос холдоод, орны дээдэх урт утастай унтраалгыг дарж гэрлээ унтраав. Охины царайг хармааргүй байсан хэрэг. Тоглоом дууссаныг мэдсэн ч өмнөх харилцаагаа сэргээхийг хүссэнгүй, өмнөх рүүгээ буцаж очихоос айдас төрнө. Охины биед хүрэхгүй хичээн, харанхуйд хажуугаар нь хэвтлээ.

Хэсэг хугацааны дараа охины мэгшин уйлахыг сонсов. Охины гар ичингүйрсэн хүүхдэрхүү байдалтай түүний гарт хүрлээ. Хүрээд удалгүй татав, дахиад хүрэв, тэгээд гуйсан, уйлагнасан дуу нам гүмийг эвдэн, залуу эрийг нэрээр нь дуудан, “Энэ би байна шүү дээ, би байна...” гэх нь сонстов.

Залуу чимээгүй, хөдлөлгүй хэвтсээр, охины нэг үл мэдэгдэхийг өөр үл мэдэгдэхээр тодорхойлж буй өгүүлбэр харамсалтай нь ямар ч утгагүйг ойлгож байлаа.

Охин мэгшиж байснаа удалгүй чангаар цухиран уйлж эхлэв. Нөгөө л өрөвдмөөр өгүүлбэрээ давтан, “Энэ би байна шүү дээ, би байна, би байна...” гэж байлаа.

Залуу эр охиныг тайтгаруулахын тулд өөрт нь өрөвдөх сэтгэл төрөг гэж хичээлээ (өрөвдөх сэтгэл тийм амар төрөхгүй байсан тул их хичээх хэрэгтэй болов). Цааш амралтын арван гурван хоног үлдсэн ажээ.

_____________

---

[1] Авхай, хэд вэ?

Орчуулсан: Г. Сугиррагчаа